کانال سوئز کجاست؟

کانال سوئز یک آب‌راه استراتژیک ساخته دست بشر است و سریع‌ترین مسیر کشتی‌رانی بین اروپا و آسیا به شمار می‌رود؛ این کانال در کشور مصر، در مرز میان قاره آسیا و آفریقا قرار دارد و امروزه جزو جاهای دیدنی مصر است. کشتی‌ها با عبور از مسیر کانال سوئز، مجبور نیستند که برای رسیدن از بنادر اروپا و آمریکا به اقیانوس هند و جنوب آسیا، پیرامون قاره آفریقا را دور بزنند. قبل از ساخته‌شدن این آب‌راه، کشتی‌ها برای آنکه مجبور به این کار نشوند، باید محموله‌های خود را در ساحل مدیترانه خالی می‌کردند و آن‌ها را از طریق زمینی به ساحل دریای سرخ می‌رساندند تا از آنجا با کشتی‌های دیگری به بنادر آسیا و اقیانوسیه منتقل کنند.

آنچه در این مقاله درباره کانال سوئز و تاثیر آن بر تجارت جهانی می‌خوانید:

• کانال سوئز کجاست؟
• کانال سوئز چگونه ساخته شد؟
• سازنده کانال سوئز کیست؟
• کانال سوئز جدید
• نام کانال سوئز
• چرا مسدود شدن کانال سوئز برای قیمت نفت اهمیت دارد؟
• رکورد عبور کشتی‌ها از کانال سوئز 

کانال سوئز کجاست؟

• آدرس: شمال شرق کشور مصر، غرب صحرای سینا و شرق دلتای رود نیل (مشاهده روی نقشه)

_{منبع عکس: worldatlas.com، عکاس: نامشخص}

کانال سوئز از بندر سعید در ساحل مدیترانه آغاز و به شهر سوئز در ساحل دریای سرخ ختم می‌شود. شهر سوئز در فاصله ۱۴۰ کیلومتری در شرق قاهره، پایتخت کشور مصر قرار دارد. طول این کانال ۱۹۲ کیلومتر، بیشترین عمق آن ۲۴ متر و عرض اولیه آن ۵۶ متر بوده است. عرض قسمت‌هایی از این کانال چند بار در زمان‌ دولت‌های مختلف مقداری افزایش پیدا کرد و امروزه (در سال ۲۰۲۳ میلادی) نیز، پروژه تعریض و لای‌روبی بخش‌هایی از کانال سوئز در حال اجرا است.

در میانه مسیر کانال سوئز، دو دریاچه آب شور به نام‌های المره الکبری (دریاچه تلخ بزرگ) و المره الصغری (دریاچه تلخ کوچک) قرار دارند. کشتی‌هایی که به صف، وارد مسیر کانال سوئز می‌شوند، در دریاچه تلخ بزرگ امکان دور زدن یا تغییر جایگاه خود را در صف پیدا می‌کنند. این دریاچه قبل از احداث کانال سوئز، یک حوض نمکی خشک بود.

کانال سوئز چگونه ساخته شد؟

_{منبع: upload.wikimedia.org}

لزوم احداث آب‌راهی که دریای مدیترانه را در شمال قاره آفریقا، به دریای سرخ و اقیانوس هند متصل کند، از حدود ۴,۰۰۰ سال پیش در ذهن پادشاهان تمدن‌های باستان وجود داشته است. بر اساس شواهد موجود، برای نخستین بار فرعون «سنوسرت سوم» (Senusret III) در سال ۱۸۵۰ پیش از میلاد تصمیم به ایجاد آب‌راه ارتباطی بین رود نیل و دریای سرخ گرفت. بعدها در زمان فرعون «نخو دوم» (Necho II) در سال‌های ۵۹۵ تا ۶۱۰ پیش از میلاد، مجددا تلاش‌هایی برای عملی کردن این ایده و ساخت آب‌راه انجام شد؛ اما با تلفات زیادی که در راه حفر این آبراه به مردم مصر وارد شد، باز هم ساخت آن به سرانجام نرسید.

نهایتا در دوران کشورگشایی‌های داریوش هخامنشی (۵۲۲-۴۸۶ پیش از میلاد)، ایده ساخت این آب‌راه در مدت ۱۰ سال تکمیل و با نام «کانال فراعنه» (Canal of the Pharaohs) از رود نیل به دریای سرخ متصل شد؛ البته مسیر این کانال با کانال سوئز فعلی متفاوت بود. عرض کانال فراعنه به‌اندازه‌ای بود که دو کشتی پارویی بتوانند بدون برخورد پاروهایشان به یکدیگر، از کنار هم عبور کنند. با این حساب می‌توان عرض کانال فراعنه را حدود ۴۵ متر تخمین زد. داریوش که در زمان افتتاح این کانال ۵۳ سال سن داشت، در کتیبه‌ای که در مصر پیدا شده، دراین‌باره گفته است:

من پارسی هستم. از پارس، مصر را گرفتم. من فرمان کندن این آب‌راه را دادم؛ از رودی به نام نیل که در مصر جاری است تا دریایی که از پارس می‌آید؛ سپس این آب‌راه کنده شد؛ چنان‌که فرمان دادم و کشتی‌ها از مصر، از میان این آب‌راه به سوی پارس روانه شدند؛ چنان‌که خواسته من بود.

کانال فراعنه بعدها به‌دلیل عقب‌نشینی تدریجی دریای سرخ و تجمع لجن در رود نیل، تا سال ۲۷۰ قبل از میلاد به‌مدت چند قرن قابل استفاده نبود؛ اما در همین سال به‌دست «بطلمیوس دوم فیلادلفوس» (Ptolemy II Philadelphus) مجددا احیا شد. این کانال نهایتا در سال ۷۶۷ میلادی، به‌دلایل استراتژیک و پس از ناآرامی‌هایی که در مصر روی داد، برای همیشه بسته شد.

سازنده کانال سوئز کیست؟

_{منبع: worldatlas.com}

حدود ۱۰۳۰ سال پس از بسته‌شدن کانال باستانی فراعنه که حفر آن به دست داریوش هخامنشی به پایان رسیده بود، ایده ساخت کانال سوئز فعلی، پس از تسخیر مصر توسط ناپلئون در سال ۱۷۹۸ میلادی مطرح شد. در آن زمان مهندسان فرانسوی در گزارشی به ناپلئون، به اشتباه بیان کردند به‌دلیل آنکه دریای سرخ ۳۰ فوت بالاتر از دریای مدیترانه واقع شده است، ساخت این کانال منجر به آب‌گرفتگی دلتای نیل خواهد شد. این خطای محاسباتی بعدها در سال ۱۸۴۷ میلادی توسط تیمی از مهندسان فرانسوی به سرپرستی «لوئیس موریس آدولف لینانت دوبلفوند» (Louis Maurice Adolphe Linant de Bellefonds) معروف به «لینانت پاشا»، مصرشناس بانفوذ، اصلاح شد. پس از مذاکراتی که «فردیناند دولسپس» (Ferdinand de Lesseps) دیپلمات فرانسوی با «سعید پاشا» نایب‌السلطنه امپراتوری عثمانی در مصر انجام داد، «شرکت کانال سوئز» در سال ۱۸۵۴ میلادی تاسیس شد. عملیات ساخت‌وساز کانال در سال ۱۸۵۹ با وجود مخالفت شدید بریتانیا آغاز شد؛ ۱۰ سال به‌طول انجامید و سرانجام در ۱۷ نوامبر ۱۸۶۹ مراسم افتتاح رسمی آن توسط اسماعیل پاشا، حاکم وقت مصر و سودان و با حضور امپراتور و درباریان فرانسه در «بندر سعید» مصر برگزار شد.

اداره کانال سوئز تا سال ۱۹۵۶ در دست دولت‌های فرانسه و بریتانیا بود؛ اما در این سال «جمال عبدالناصر» رئیس‌جمهوری وقت مصر، آن را ملی اعلام کرد. این کار منجر به اختلافات شدید و تهدید نظامی مصر از جانب بریتانیا و فرانسه و بعد از آن جنگ مصر با اسرائیل شد؛ اما در نهایت این اقدام جمال عبدالناصر به ثمر نشست و درآمد ناشی از اخذ عوارض عبور کشتی‌ها از کانال سوئز، به دولت مصر تعلق گرفت.

_{منبع عکس: eu.tencatefabrics.com، عکاس: ناشناس}

در جنگ ۶ روزه مصر و اسرائیل در سال ۱۹۶۷، کانال سوئز توسط مین‌ها و کشتی‌هایی که به عمد غرق شده بودند، از هر دوطرف به‌مدت هشت سال بسته شد. در این مدت ۱۵ کشتی باری نیز در کانال سوئز گرفتار ماندند تا اینکه نهایتا در سال ۱۹۷۵ پس از بازگشایی کانال، به آن‌ها اجازه عبور داده شد.

جالب است بدانید «فردریک آگوست بارتولدی» (Frédéric Auguste Bartholdi)، مجسمه‌ساز فرانسوی که در سال ۱۸۸۶ «مجسمه آزادی» را در نیویورک رونمایی کرد، در ابتدا پیشنهاد ساخت این مجسمه را به ارتفاع ۲۷ متر و با لباس مصری، جهت نصب در دهانه کانال سوئز، به دولسپس ارائه کرده بود و قرار بود این مجسمه نقش فانوس دریایی را برای هدایت کشتی‌ها به کانال داشته باشد؛ اما این پروژه با مخالفت دولسپس روبه‌رو شد.

کانال سوئز جدید

_{منبع عکس: history.com}

در سال ۲۰۱۵ به موازات بخشی از مسیر کانال سوئز، آب‌راه جدیدی به طول ۷۲ کیلومتر، عرض ۳۵۰ متر و عمق ۲۴ متر افتتاح شد که به نام «کانال سوئز جدید» شناخته می‌شود. این کانال جدید به‌منظور افزایش سرعت و ظرفیت کشتی‌رانی در آب‌راه سوئز ساخته شد؛ همچنین با احداث کانال جدید سوئز، حرکت کشتی‌ها به‌صورت دوطرفه در این بخش از مسیر امکان‌پذیر شد.

نام کانال سوئز

با توجه به اینکه مصر در زمان احداث کانال سوئز، در قلمروی امپراتوری عثمانی قرار داشت، نام آن نیز ریشه در زبان ترکی دارد. «سو» در ترکی به معنی «آب» و «ئز» یا ایز به معنی راه است؛ بنابراین کلمه «سوئز» در ترکی، به‌معنای «آبراه» یا «راه آبی» است.

چرا مسدود شدن کانال سوئز برای قیمت نفت اهمیت دارد؟

_{منبع عکس: euspaceimaging.com}

در یک روز عادی به‌طور میانگین حدود ۶۲ کشتی از کانال سوئز عبور می‌کنند. امروزه حدود ۱۲ درصد از کل تجارت دریایی دنیا و ۹ درصد از تجارت نفت دریابرد جهان از طریق کانال سوئز انجام می‌شود. مسدود شدن کانال سوئز و توقف رفت‌وآمد کشتی‌ها از این کانال که عواقب آن ایجاد ترافیک در بنادر و تاخیرهای بعدی است، در یک روز حدود ۹٫۶ میلیارد دلار به اقتصاد جهان خسارت وارد می‌کند.

بسته شدن آب‌راه سوئز، راه کشتی‌ها را در رسیدن به مقاصدشان دورتر می‌کند و تغییر مسیر آن‌ها به‌سمت دماغه «امید نیک» درجنوب قاره آفریقا، دو هفته به‌مدت زمان سفرشان می‌افزاید؛ در نتیجه مصرف سوخت کشتی‌ها، میزان کرایه و هزینه بیمه آن‌ها بیشتر می‌شود و به‌دنبال آن، هزینه کلی انتقال محموله‌های نفتی نیز افزایش قابل‌ملاحظه‌ای می‌یابد. تمامی این موارد تاثیر مستقیم بر قیمت نفت در بازارهای جهانی خواهد گذاشت.

رکورد عبور کشتی‌ها از کانال سوئز

طبق گفته رئیس اداره کانال سوئز، در تاریخ هفتم آگوست ۲۰۲۲، هفت سال پس از تاسیس کانال جدید سوئز، رکورد بیشترین تعداد کشتی عبوری از کانال سوئز در تاریخ شکسته شد. در این روز ۸۹ کشتی در هر دو جهت از کانال قدیم و جدید عبور کردند و درمجموع ۵٫۲ میلیون تن بار را از طریق این کانال انتقال دادند. طی همین سال، با عبور ۲۲,۰۳۲ کشتی از کانال سوئز، درآمد دولت مصر از این کانال به هفت میلیارد دلار رسید و طبق برآوردها، این مبلغ در سال ۲۰۲۳ به ۱۳,۲۵۰,۰۰۰,۰۰۰ دلار می‌رسد.

در دورانی که ۹۰ درصد کالاها از طریق کشتی‌رانی به دست مصرف‌کننده می‌رسد، آبراه‌های کلیدی همچون کانال سوئز، تاثیر بسزایی در چرخه محصولات تجاری دارند. حفظ امنیت و کارایی این مسیرها و پیشگیری از خطاهای انسانی که علت بیش از شصت درصد سوانح دریایی هستند، از مهم‌ترین مواردی است که کشورها باید در نظر داشته باشند.

_{منبع عکس: worldatlas.com، عکاس: نامشخص}

امروزه دولت مصر علاوه بر درآمد حاصل از عوارض عبور کشتی‌ها، از طریق جذب گردشگر و سرمایه‌گذار برای ساخت‌وساز در اطراف این کانال، توانسته تاثیر مهمی بر رونق اقتصاد مصر بگذارد. چنانچه شما هم درباره این آب‌راه تاریخی یا سایر آب‌راه‌های ساخته شده به‌دست انسان، برای غلبه بر موانع جغرافیایی بر سر راه تجارت جهانی در کشورهای دیگر اطلاعاتی دارید، با مخاطبان کجارو درمیان بگذارید.