روزشمار: ۲۷ مرداد؛ درگذشت «كمال الملک» پدر نقاشی ایران
کمالالملک یکی از مشهورترین و پرنفوذترین شخصیت‌های تاریخ هنر معاصر ایران، در ۲۷ مرداد سال ۱۳۱۹ در نیشابور درگذشت.
مقاله مرتبط:
محمد غفاری معروف به کمالالملک نقاش ایرانی در سال ۱۲۲۴ شمسی، در یکی از خانواده‌های هنرمند و سرشناس در کاشان چشم به جهان گشود. او برادرزاده میرزاابوالحسن غفّاری معروف به صنیع‌الملک از اولین تحصیل‌کردگان ایرانی در فرنگ و از افراد پرنفوذ دوره قاجار بود. غفّاری تحصیلات اولیه‌اش را در مکتب مکاتب زادگاهش گذراند. پدرش میرزا بزرگ، همچون پدرانش دارای حرفه نقاشی بود.
غفاری پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی در کاشان به‌همراه برادر بزرگترش، ابوتراب، به تهران آمد و در دارالفنون در رشته نقاشی ادامه تحصیل داد. پس از گذشت سه سال تحصیل وی در دارالفنون، هنگامی که ناصرالدین شاه از این مدرسه بازدید می‌کرد، کار او را پسندید و از او خواست تا به‌عنوان نقاش به دربار بیاید و استخدام دربار شود.
با حضور در دربار، ابتدا لقب خان، سپس پیش‌خدمت مخصوص به وی اهدا شد و پس از چندی ناصرالدین شاه، تحت تأثیر آثار او قرار گرفت و باعث شد تا ناصرالدین شاه خود به شاگردی وی در آید و او را در ابتدا به لقب نقاش‌باشی و سپس به لقب کمالالملک منصوب کند. کمالالملک در مدت حضورش در دربار، ۱۷۰ تابلو کشید که معروف‌ترین آن‌ها تالار آینه است و اولین تابلویی است که «کمالالملک» آن را امضا کرده است.
او با خواهر مفتاح‌الملک یکی از مقامات دربار ازدواج کرد که ثمره این ازدواج یک دختر به نام نصرت و پسری به نام حسین علی خان شد.
پس از کشته شدن ناصرالدین شاه کمالالملک در سال ۱۲۷۶ شمسی برای مطالعه به اروپا رفت. مدتی بیش از سه سال را در فلورانس، رم و پاریس گذرانید و در موزه‌ها به رونگاری از آثار استادانی چون رامبراند و تیسین پرداخت. در پاریس با فانتن لاتور آشنا شد. سفر اروپا تأثیری مثبت در اسلوب کار و حتی طرز دید او گذاشت. او به دستور مظفرالدین شاه در سال ۱۲۷۹ به ایران بازگشت و کار در دربار را ادامه داد، ولی عملاً نتوانست با خواست‌های شاه جدید کنار بیاید. به عراق رفت و چند سالی را در آنجا گذراند. سال‌های ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۳، پرده‌های زرگر بغدادی و میدان کربلا را به هنگام اقامتش در عراق نقاشی کرد.
بازگشت کمالالملک به ایران، مصادف با انقلاب مشروطه شد. او اگرچه به مشروطه‌خواهان متمایل بود، ولی در جنبش مشروطه مشارکت مستقیم نداشت. در این هنگام کمالالملک با انتشار مقالات و ترجمه برخی آثار ژان ژاک روسو و دیگر نویسندگان آزادی‌خواه فرانسه، به سهم خود با حرکت مردم، همراه شد. در سال‌های بعد، مدیریت مدرسه صنایع مستظرفه را بر عهده گرفت. در این مدرسه با کوشش فراوان به پرورش شاگردانش پرداخت.
سرانجام به‌دلیل اختلافاتی که با وزیران معارف بر سر استقلال مدرسه پیدا کرد، در سال ۱۳۰۶ از کار تدریس و شغل دولتی دست کشید و به ملک شخصی خود در حسین‌آباد نیشابور رفت. در سال ۱۳۰۷ در آنجا بر اثر حادثه‌ای از یک چشم نابینا شد اما تا سال‌های آخر زندگی به نقاشی ادامه داد. قاسم غنی پس از این حادثه بر بالین استاد حاضر شد و پس از آن او مدتی یرای معالجه به تهران رفت.
سرانجام محمد غفاری (کمال الملک) در ۲۷ مرداد سال ۱۳۱۹ ساعت ۲ بعد از ظهر روز یکشنبه بر اثر کهولت سن بیمار شد و درسن نود و پنج سالگی چشم از جهان فروبست. علی‌رغم وصیتش که گفته بود او را در باغ شخصی‌اش در حسین‌آباد دفن کنند، وی را در نیشابور، مجاور مزار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به خاک سپردند.
سبک کمالالملک
کمالالملک از همان آغاز فعالیت هنری اش تمایلی قوی و آشکار به روش و اسلوب طبیعت‌گرایی اروپایی داشت. با ظهور کمالالملک وظیفه‌ای جدید برای نقاش دربار معین شد. او می‌بایست رویدادها، اشخاص، ساختمان‌ها، باغ‌ها و غیره را همچون عکاسی دقیق ثبت کند تا به عادی‌ترین مظاهر زندگی و محیط درباری سندیت تاریخی بخشد. بی‌دلیل نیست که کمال الملک در این دوره اغلب پرده‌هایش را با افزودن شرحی درباره موضوع رقم می‌زد. با این زمینه فکری و هنری، کمالالملک به اروپا رفت. هدف او شاید فقط ارتقای سطح دانش فنی‌اش بود.
او اساساً چهره‌نگار و منظره‌نگار بود و در تک‌چهره‌هایی چون «سید نصرالله تقوی» قابلیت و مهارت خود را به حد کمال نمایان ساخت. کمالالملک با کوشش‌های خود در مقام نقاش و معلم، پاسخی متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی زمانه‌اش به تحول جامعه داد. بازتاب این کوشش‌ها، خصوصیات اخلاقی، نحوه زندگی و واقعه کور شدنش در ذهن مردم از او یک مرد افسانه‌ای ساخت.
از جمله دیگر آثارش: دورنمای صفی آباد (۱۲۵۳ ش)؛ عمله طرب؛ حوض‌خانه صاحبقرانیه (۱۲۶۱ ش)؛ منظره آبشار دوقلو (۱۲۶۳ ش)؛ مرد مصری (۱۲۷۵ ش)؛ فالگیر یهودی؛ دهکده مغانک (۱۲۹۳ ش)؛ تک‌چهره خود هنرمند (۱۲۹۶ ش)؛ تک‌چهره صنیع‌الدوله؛ نیمرخ هنرمند (۱۳۰۰ ش)؛ منظره کوه شمیران (۱۳۰۱ ش) است. نسخه اصل تعدادی از تابلوهای مشهور کمالالملک در کاخ گلستان در معرض نمایش قرار دارد.
در سال ۱۳۶۲ علی حاتمی کارگردان نامی ایران به یاد کمالالملک، فیلمی به نام کمالالملک ساخت که به زندگی این نقاش برجسته ایرانی، پرداخته است. شخصیت کمالالملک را در این فیلم جمشید مشایخی بازی کرده است و عزت‌الله انتظامی نقش ناصرالدین شاه را بر عهده دارد.
در همین روز:
- شهر رشت كه در تصرف و اشغال روس‌ها بود در اثر حمله قوای قزاق تصرف شد. (۱۲۹۹ شمسی)
- تصويب قانون اساسی مشروطيت ايران (۱۳۲۴ قمری)
- كشف دومين قمر مريخ با نام «ديموس» توسط «آزاف هال» آمريكایی (۱۸۷۷ میلادی)
- روز ملی و استقلال «اندونزی» از سلطه هلند به رهبری «احمد سوكارنو» (۱۹۴۵ میلادی)
- روز ملی و استقلال كشور آفريقایی «گابن» از استعمار فرانسه (۱۹۶۰ میلادی)
دیدگاه