میراث جهانی کدام کشورها در معرض خطر است؟

محافظت از میراث مادی و غیرمادی بشر، یکی از اصول بنیادی سازمان «یونسکو» است. یادبودهای فرهنگی در سراسر جهان که نسل‌های آینده‌ را از تاریخ پیشرفت بشریت آگاه می‌سازند، همواره به‌علت عوامل محیطی یا فعالیت‌های انسانی در معرض خطر هستند. در راس این تهدیدها، خطر وقوع جنگ‌های مسلحانه و نیز قاچاق غیرقانونی میراث فرهنگی است. وقتی، مکان خاصی به‌عنوان «میراث جهانی»، وارد فهرست یونسکو می‌شود، این سازمان خود را در قبال نظارت بر امنیت مکان یاد شده، موظف می‌داند.

در مواقع اضطراری، یونسکو کارشناسان خود را برای ارزیابی صدمات وارده و نیز آمادگی برای انجام اقدامات فوری، به محل مورد نظر مامور می‌کند. از طرف دیگر یونسکو، جوامع بین‌المللی را به‌منظور حمایت از میراث جهانی، سازمان‌دهی می‌کند. در ادامه با کشورهایی که دارای بیشترین تعداد میراث جهانی در معرض خطر هستند، آشنا می‌شویم.

سوریه

کشورهای خاورمیانه، میزبان بیشترین تمدن‌های باستانی بین‌النهرین هستند که قدمت مخروبه‌های برخی از شهرهای آن‌ها به ۴ یا ۵ قرن قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. در برخی از مکان‌های کنونی کشورهای سوریه، یمن و عراق، زمانی بزرگترین راه‌های تجاری احداث شده بودند که در تاریخ بشریت از اولین‌ها بوده‌اند. در دوره‌ای که بیشترین استفاده از زغال‌سنگ می‌شده، کاشف به عمل آمده که این منطقه یکی از غنی‌ترین منابع کشف‌نشده‌ی نفت نیز بوده است. به‌همین صورت، اقتصاد خاورمیانه شکوفا شده و تبدیل به یکی از بزرگترین بازیگران مالی دنیا شد. در اوایل قرن ۲۱ این منطقه، شاهد تناقض‌های بسیاری در مواجهه با قدرت‌های افراطی و گروه‌های تندروی مذهبی بود. جنگ‌های مسلحانه در کشورهایی که منابع نفتی داشتند، بسیار شدید بود. آخرین جنگ رخ داده تاکنون، در سوریه اتفاق افتاد. بخش‌های استراتژیکی مهم این کشور توسط داعش تسخیر شد؛ گروه تندرویی که توسط بسیاری از کشورهای جهان محکوم شده است. به همین سبب، مکا‌ن‌های باستانی سوریه در معرض تهدیدات جدی قرار گرفتند. برخی از میراث فرهنگی سوریه که هم‌اکنون در خطر هستند، عبارت‌اند از: شهر باستانی حلب که در سال ۱۹۸۶ تبدیل به مکان تاریخی یونسکو شد؛ شهر باستانی بصری که در سال ۱۹۸۰ تبدیل به مکان تاریخی یونسکو شد؛ شهر باستانی دمشق که در سال ۱۹۷۹ تبدیل به مکان تاریخی یونسکو شد؛ روستاهای باستانی شمال سوریه که در سال ۲۰۱۱ تبدیل به مکان تاریخی یونسکو شدند؛ دژ کردان و قلعه صلاح‌الدین ایوبی که در سال ۲۰۰۶ تبدیل به مکان تاریخی یونسکو شدند و در نهایت شهر باستانی پالمیرا که در سال ۱۹۸۰ تبدیل به مکان تاریخی یونسکو شد.

جمهوری دموکراتیک کنگو

جنگ داخلی مهلک در جمهوری دموکراتیک کنگو، از جمله دلایل از بین رفتن و در آستانه‌ی نابودن بودن گنجینه‌های ملی طبیعی این کشور است. میراث جهانی جمهوری دموکراتیک کنگو که اکنون در معرض خطر هستند، عبارت‌اند از: پارک ملی گارامبا که در سال ۱۹۸۰ به‌عنوان میراث یونسکو فرهنگی ثبت شد؛ پارک ملی کاهوزی بیغا که در سال ۱۹۸۰ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو ثبت شد؛ باغ‌وحش اوکاپی که در سال ۱۹۹۶ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو ثبت شد؛ پارک ملی سالونگا که در سال ۱۹۸۴ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو ثبت شد؛ و در نهایت پارک ملی ویرونگا که در سال ۱۹۷۹ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو ثبت شد.

یمن

یمن که در شبه‌جزیره‌ی عربستان واقع شده، سومین کشور فهرست ماست. مکان‌های باستانی در معرض خطر یمن، عبارت‌اند از: شهر زبید که در سال ۱۹۹۳ در یونسکو به ثبت رسید؛ شهر قدیمی صنعا که در سال ۱۹۸۶ در یونسکو به ثبت رسید و شهر قدیمی و دیوار چینی شده‌ شبام که در سال ۱۹۸۲ در یونسکو به ثبت رسید.

عراق

کشور بعدی که نگرانی‌های یونسکو را برانگیخته، عراق است؛ کشوری که جنگ‌های مسلحانه بین نیروهای دولتی و گروه‌های افراطی به‌مدت سه سال و بدون هیچ‌گونه بهبودی در حال وقوع است. مکان‌های تاریخی که در ادامه معرفی می‌کنیم، مورد هدف حملات افراطی‌ها بوده است: آشور که در سال ۲۰۰۳ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید؛ قلعه‌ی اربیل که در سال ۲۰۱۴ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید؛ هترا که در سال ۱۹۸۵ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید؛ و منطقه‌ی بزرگ باستانی در شهر سامرا که در سال ۲۰۰۷ به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید. طبق گفته‌ یونسکو، اشیای با ارزش فرهنگی و مذهبی برخی مناطق عراق در معرض خطر جدی هستند که ممکن است از آن‌ها به‌عنوان اهداف نظامی استفاده شود؛ کما اینکه این مکان‌ها چندین بار نیز مورد هدف نظامیان بوده‌اند. از طرفی هم خطر غارت اموال و منابع فرهنگی و نیز قاچاق آن‌ها نیز وجود دارد.

مالی

سکوی ششم متعلق به یکی از کشورهای آفریقایی، یعنی مالی است. کشوری که یونسکو شدیدا در مقابل هتک‌حرمت‌های صورت گرفته نسبت به مقبره‌های شهر تیمبوکتو واکنش نشان داده است.

گرجستان

در کشور گرجستان و ناحیه‌ی قفقازِ قاره‌ی اوراسیا، دو مکان فرهنگی بسیار مهم وجود دارد که نیاز به توجه شدید یونسکو دارند.

افغانستان

افغانستان، کشوری که بیشتر مکان‌هایش در معرض خطر گروهک تروریستی القاعده است، نیاز شدید به محافظت از گنجینه‌های تاریخی خود دارد. همچنین کشور آفریقایی ساحل‌عاج نیز به‌علت شرایط مشابهی که با افغانستان دارد و به‌علت تجربه‌ی سال‌های متمادیِ جنگ داخلی، نیاز مبرم به حراست از مکان‌های تاریخی خود دارد.

اهمیت میراث جهانی یونسکو

بناها و مکان‌های تاریخی مهم، مایه‌ی فخر و غرور ملی شهروندان هر کشور است. تابستان امسال، زمانی که رومی‌ها حمام تاریخی مربوط به قرن شانزدهم شهرشان را در وضعیت نابسامان دیدند، خشم شدید خود را ابراز کردند که در نهایت به نظارت بهتر مسئولان ذی‌ربط منجر شد. هر مکان یا شیء تاریخی با هویت ملی افراد در ارتباط بوده و ریشه‌های نژادی و فرهنگی آن‌ها را نشان می‌دهد. هرگونه عملیات تروریستی، زنجیره‌های فرهنگی مرتبط با سنت و غرور ملی افراد را نشانه می‌گیرد. رژیم‌های نو پایی که در پی کودتا یا سرنگونی‌های سیاسی در کشورها شکل می‌گیرند، الگوی مشخصی برای ایجاد تغییرات در تاریخ و نیز پاکسازی یا جایگزینی میراثی که نشانگر دستاوردهای گذشته‌ی آن کشور هستند، دارند. تلاش‌های یونسکو در راستای حراست و محافظت از تمامی مکان‌های تاریخی مهم، بدون در نظر گرفتن نوع رژیم یا ایدئولوژی فرهنگیِ غالب در آن کشور خاص و در شرایط تاریخی‌اش شایسته‌ی تقدیر است.