جشن حکومت زنان در افوس؛ اصفهان
هر ساله مصادف با زمان برداشت محصول، در حدود ۸۰ روز بعد از فروردین، جشنی در افوس یکی از توابع اصفهان برگزار می‌شود که به جشن حکومت زن، یا جشن محصول معروف است و آداب و رسوم، قوانین و مقررات خاص خود را دارد.
جشن حکومت زنان مصادف با زمان برداشت محصول است و معمولا ۸۰ روز بعد از فروردین برگزار مى‌شود. در یکى از روزهاى اواخر بهار، انجمنى از ریش سفیدان و بزرگ‌‌ترها و تنى چند از زنان گیس سفید و مسن که سرد و گرم روزگار را چشیده باشند، تشکیل مى‌شود. وظیفه اصلى این انجمن تعیین روز قطعى برگزارى جشن است. ضمنا، انجمن گروهى را که باید مقدمات جشن را فراهم کند، انتخاب مى‌کند. افراد در این کمیته وظیفه مخصوص دارند. مهم‌‌ترین وظیفه این گروه انتخاب حاکم است که پس از مشورت و گفتگوى زیاد از بین زنان ده انتخاب می‌شود. این حاکم باید رشید و بلند قامت باشد، جذبه و شهامت داشته و به حسن خلق و نیکوکارى معروف باشد. آنچه در انتخاب یک حاکم دخالت زیاد دارد، آن است که بین زنان محبوبیت خاص داشته باشد، خوب حرف بزند و امر و نهى کند و در فرمانش ثابت قدم باشد. زنى که به‌عنوان حاکم زن انتخاب می‌شود، براى خانواده و همسرش مایه افتخار است. بعد از انتخاب حاکم، زیر نظر او «رجال دولت» و «اعیان مملکت» انتخاب و جایگاه‌‌شان در بارگاه معین مى‌شود. قراولانى نیز براى بارگاه و دروازه ها انتخاب مى‌شوند.
جغرافیای افوس
افوس در ۳۸ كيلومتری غرب شهر داران مركز فرمانداری فريدن بين روستاهای شش جوان، بوئين، داش گسن و خويگان واقع است. افوس در دامنه كوه قوسی شكل به همين نام ايجاد شده که بلند و برف گير است و برفش همگی و بدين علت جويبارهای زيادی از اين كوه سرچشمه می‌گيرد.
آب و هوای افوس
آب و هوای افوس معتدل كوهستانی است زمستانش سرد و پربرف و تابستانی ملايم و مطبوع دارد. كوهستانی بودن افوس و تغييرات ناگهانی حرارت سبب وزش بادهایی به اسامی باد قبله، باد توغان، وزمه باد، باد مشرق و باد مغرب می‌شود. در نزد افوسی‌ها مفيدترين آنها وزمه باد است كه خوش يمن نيز هست. موقع وزش آن از اواخر اسفند ماه تا اوايل فروردين ماه است كه بيش از ۲۰ روز ادامه دارد. وزش اين باد برف‌های سنگين را می‌برد و درختان را بارور می‌سازد و به‌قول افوسی‌ها صفا و حالی بعد از يك دوره ممتد زمستان به افوس می‌دهد بی‌مناسبت نيست كه افوسی‌ها در وصف اين باد شعر زير را مي‌خوانند:
غم ز دل برداری و برف از نساران
وزمه باد ای وزمه باد ای شاه بادان
تنوع آب و هوا و جنس خاك سبب رويش گياهان علفی و بوته‌ای خودرو در افوس می‌شود. وجود اين گياهان سبب می‌شود در فصل گرم، صحرا و بيابان افوس سبز و خرم باشد.
دشت لاله های واژگون افوس و ارتفاعات پربرف از طبیعت زیبای افوس است.
برگزاری مراسم جشن حکومت زنان در افوس
شخصى مامور مى‌شود که چند روز عصر در ده جار بزند و به مردم اطلاع دهد، با اعلان و تعیین روز جشن، شور و شوق مردم را فرا مى‌گیرد. همه با میل و علاقه آماده برگزارى جشن مى‌شوند و از بستگان‌‌شان در دهات مجاور و شهرها نیز دعوت مى‌کنند.
در این جشن، زنان وظایفى خاص و مردان نیز مراسمى مخصوص دارند که باید دور و جدا از هم انجام دهند. میدان بزرگ ده چراغانى و دیوار و کف میدان با قالى مفروش مى‌شود. کرسى‌ها و تخت و بارگاه برپا و روى تخت به زیباترین وجه تزیین مى‌شود. در روز جشن نباید هیچ مردى در ده باشد. بنابراین، روز قبل از جشن عده‌اى از مردان وسایل خواب و خوراک خود را بر مى‌دارند و راهى سرچشمه مى‌شوند. بقیه مردان و پسران باید صبح روز جشن از ده خارج شوند. در این روز اداره امور ده به دست زنان است.
روز جشن حکومت زنان در افوس
با شروع جشن، دروازه‌هاى ده قرق مى‌شوند و هیچ مرد یا پسرى حق ورود به ده را ندارد. اگر کسى ندانسته وارد شود، قراولان او را به حضور حاکم مى‌آورند. حاکم یا یکى از وزراء با او صحبت مى‌کنند و علت آمدن او را جویا مى‌شوند. دومین سوال از او این است که مگر نمى‌دانستى امروز جشن حکومت زن است و هیچ مردى حق ورود ندارد. بسته به نوع جوابى که مرد تازه وارد مى‌دهد، او را مى‌بخشند یا تنبیه مى‌کنند.
در صبح روز جشن، زنان بهترین لباس خود را مى‌پوشند و دسته رامشگران زن در گوشه‌‌‌اى از بارگاه مى‌نوازند. مدعوین و درباریان به دستور حاکم با چاى و شربت پذیرایى مى‌شوند. همه زنان ده، به هر ترتیب که بتوانند، خود را به میدان مى‌رسانند و اگر در میدان جایى نیافتند، به بام خانه‌ها مشرف به میدان مى‌روند. همه زنان شاد و مسرورند. به جلال و جبروت حاکم یک روزه غبطه مى‌‌خورند، کف مى‌زنند و شادى مى‌کنند، با صداى بلند شادباش مى‌گویند. زنان مسن که رقص چوبى را به استادى مى‌دانند در وسط میدان حاضر مى‌شوند و دست در دست یکدیگر حلقه مى‌کنند. سپس، با آهنگ ملایم، رقص چوبى آغاز مى‌شود. زنان مسن، زنان دیگر را به پایکوبى وا مى‌دارند. با اجازه حاکم، زنان جوان‌تر در میان زنان مسن به رقص مى‌پردازند. وقتى رقص چوبى زنان پایان یابد، به دستور حاکم، رقص دختران آغاز می‌شود. لباس دختران در این رقص متحدالشکل نیست، عده‌اى لباس روستایى و تعدادى لباس شهرى به تن دارند. این گوناگونى لباس در رقص آن قدر بدیع است که زنان دیگر را به تعجب وا مى‌دارد.
اتمام جشن حکومت زنان در افوس
این مراسم تا کمى بعد از ظهر ادامه دارد و سپس حاکم به زنان دستور مى‌دهد مدعوین و زنان ده براى صرف ناهار به منازل خود بروند. بعد از آن که بارگاه خالى شد، دستور مرخصى وزراء و درباریان نیز صادر می‌شود و حاکم با ندیمه‌هاى مخصوص و قراولانِ حاضر به منزل مراجعت مى‌کند و فقط چند نگهبان از بارگاه نگاهبانى مى‌کنند.
در همین روز، در سرچشمه که در ۵ کیلومترى روستا در دل کوهستان است، مراسم دیگرى برپا است: مردان به‌محض ورود به سرچشمه جایگاه مخصوص خانوادگى خود را که اجدادشان در آن مى‌نشستند، آب و جارو مى‌کنند و چادرها را برپا مى‌دارند. وقتى همه چادرها برپا شد، چنان منظره بدیع و جالبى به وجود مى‌آید که انسان را به یاد زیباترین پلاژهاى سواحل دریا مى‌اندازد.
رنگ گوناگون چادرها و اینکه در دو طرف دره در امتداد سیصد متر در شیب زمین به‌طور مطبق نصب شدهاند، نسیم ملایم و خنک کوهستان که به این چادرها مى‌وزد، مردان دهاتى با شلوارهاى گشاد که داخل چادرها و در کنار منقل و قورى و سماور لمیده‌اند، منظره پیران و جوانان و پسربچه ها که به حکم مراسم از مادران شان جدا شدهاند، چمباتمه زدن عده‌اى از بچه‌ها در چادرها، بوى غذا که فضاى سرچشمه را در بر مى‌گیرد، آن طرف‌‌تر صداى جوشش آب از زمین، هیاهوى عده‌اى از مردم که هنوز به‌دنبال جاى مناسب براى استقرار چادر مى‌گردند، منظره کوهستان پربرف افوس و استخرى که در قسمت شمال سرچشمه از انباشته شدن آب به وجود آمده، در نوع خود چشم‌انداز بدیعی است .
غذاى مردها در سرچشمه از شب پیش آماده شده است و در همان جا گرم مى‌شود. وقتى کسى از نزدیک چادرها عبور مى‌کند، صاحب چادر با کمال خلوص و بدون ریا با صداى گیرا، وى را دعوت به صرف غذا و چاى و میوه مى‌کند. بعد از غذا، مردان مسن‌‌تر با نشستن به دور سماور و منقل و قورى از گذشته‌هاى این جشن صحبت مى‌کنند. مردان جوان و پسربچه‌ها از قسمت‌هاى مختلف دره کوهستانى سرچشمه دیدن مى‌کنند و بعضى از آنها براى آوردن برف، راه ارتفاعات را در پیش مى‌گیرند.
وقتى جوانان از بازدید قسمت‌هاى مختلف سرچشمه فراغت یافتند، صداى تکبیر و اللّه‌اکبر در کوهستان طنین مى‌افکند. این صداى مؤذن است که مردم را به نماز و دعا دعوت مى‌کنند.
مراسم سرچشمه از این ساعت به بعد تمام مى‌شود و هر کس مى‌خواهد مى‌تواند بار و بنه خود را جمع کند و عازم ده شود. زنان تا دروازه ده به استقبال مردان مى‌آیند و همراه آنان کوچه‌هاى ده را طى مى‌کنند و در پیاده کردن اثاثیه و بار به آنها کمک مى‌کنند. حوالى غروب همه مردان و پسران به خانواده خود ملحق مى‌شوند. زنان از انجام مراسم خود و مردان از رویدادهاى سرچشمه براى یکدیگر نقل مى‌کنند.
دیدگاه