خانه تاریخی توران در معرض تخریب

در ضلع جنوب غربی تقاطع پسیان و کوچه اسماعیلی در منطقه زعفرانیه، ملکی با مساحت حدود ۵ هزار متر واقع است که در ضلع شمالی آن کاخ اقامتی منتسب به توران همسر سوم رضاخان پهلوی قرار دارد که از روز شنبه ۲۶ تیرماه زیر تیغ بلدوزرها قرارگرفته و در حال تخریب است.

بنابه گفته شاهدان عینی  تاکنون حدود ۱۵ الی ۲۰ درصد از بنا از بین رفته است. این در حالی است که گفته می‌شود برای این ملک مجوز ساخت ۱۱ طبقه بنا صادر شده است.

متأسفانه اطلاعات دقیقی از طراح بنا در دست نیست اما پروژه به لحاظ معماری از نمونه‌های شاخص معماری مسکونی ویلایی در دوران مدرن ابتدایی ایران است.

در سال ۱۳۵۶  و پس از ساخته شدن مهرشهر توسط شمس پهلوی، توران  امیرسلیمانی به فکر ساختن توران‌شهر افتاد که اجرای طرح آن با همکاری آلمانی‌ها پیش‌بینی ‌شده بود؛ بنابراین، بعید نیست که معمار بنای منزل او نیز از معماران آلمانی آن دوران بوده باشد.

در نقشه‌های GIS  رسمی منطقه تهیه شده توسط شهرداری تهران در سال ۱۳۷۴ عرصه مذکور به‌وضوح به‌عنوان «باغ» بازنمایی شده است. متأسفانه در چند سال اخیر پوشش گیاهی ارزشمند در این عرصه خشکیده یا خشکانده شده است؟! و در نقشه‌های هوایی سالانه در ۷ سال گذشته به‌وضوح روند خشک شدن باغ قابل مشاهده است.

توران، قمرالملوک امیرسلیمانی، همسر سوم رضاشاه، دختر عیسی خان مجد السلطنه امیرسلیمانی و نوه مهدی قلی‌خان مجدالدوله از رجال دربار قاجار بود. وی در سال ۱۳۰۱ در سن ۱۹ سالگی همسر رضاخان شد و در سال ۱۳۰۲ اندکی پس از تولد شاهپور غلامرضا پهلوی بر اثر ناسازگاری از رضاشاه جدا شد. بر اساس روایت‌های تاریخی پس از ازدواج «برای این‌که همسران شاه از هم دور باشند و حسادت‌های زنانه باعث بروز مشکلات ویژه‌ای برایشان نشود، خانه جدیدی در حوالی چهارراه پهلوی برای توران احداث شده است» بنابراین، به‌احتمال قوی تاریخ احداث بنا پس از این سال‌ها است.

حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا چنین بنایی که جزئی از شواهد تاریخی ملی کشور و پایتخت به شمار می‌رود ثبت ملی شده است؟ آیا این بنا در فهرست بناهای ارزشمند میراث فرهنگی قرار دارد؟ آیا شهرداری بدون اخذ مجوز از میراث فرهنگی استان تهران اجازه تخریب را صادر کرده است؟ در غیر این صورت چگونه میراث فرهنگی در طول این سال‌ها از وجود چنین خانه‌ای مطلع نبوده یا آن را به ثبت نرسانده است.