همه چیز درباره چیچن ایتزا (قسمت دوم)

برخی از سازه‌های موجود در چیچن ایتزا و انگیزه‌ی ساخت آن‌ها

ال کاستیلو (El Castillo)، هرم کوکولکان (Kukulkan)

کوکولکان، خدای اساطیری سرخپوستان آمریکای مرکزی که به معنای مار بالدار است که در بین اقوام تولتک و آزتک به عنوان Quetzalcoatl شناخته می‌شود. معبد کوکولکان، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سازه‌ی مذهبی و تشریفاتی در چیچن ایتزا است. اسپانیایی‌ها آن را ال کاستیلو به معنای قصر نامیده‌اند. با این حال این هرم هیچ شباهتی به قصر ندارد و در واقع هرمی است که برای مقاصد مذهبی و مشاهدات نجومی ساخته شده است.

این هرم با ارتفاع ۲۷ متر بین قرن یازدهم تا سیزدهم، درست روی فونداسیون معابد قبلی ساخته شده است. معماری معبد به نحوی است که اطلاعات خاصی با توجه به تقویم مایایی را رمزگذاری می‌کند و به لحاظ جهت‌گیری، انقلابین و اعتدالین را نشان می‌دهد. هر جهت از این سازه‌ی چهاروجهی دارای پلکانی با ۹۱ پله است که در مجموع با پله‌های قرار گرفته در سکوی بالایی بنا، به تعداد روزهای سال، یعنی ۳۶۵ پله دارد.

تمدن‌های مایای در فواصل معین اهرام بزرگ‌تری روی هرم‌های قبلی می‌ساختند که معبد کوکولکان نیز یکی از همین نمونه‌ها است. در اواسط دهه‌ی ۱۹۳۰، دولت مکزیک هزینه‌ی عملیات حفاری در هرم را متقبل شد. بعد از چندین بار تلاش ناموفق، آن‌ها توانستند پلکانی زیر وجه شمالی هرم پیدا کنند. با ادامه‌ی حفاری‌ها آن‌ها پی بردند که معبد دیگری زیر معبد فعلی مدفون شده است. درون اتاق معبد، یک مجسمه‌ی چاک‌مول (Chac Mool) قرار داشت. این مجسمه انسانی را نشان می‌دهد که به پشت و به حالت خمیده خوابیده، سرهایش بالا قرار داد و به یک طرف چرخیده است و یک سینی را روی شکم خود نگه داشته است.

هنوز معنا و مفهوم این مجسمه و نحوه‌ی قرارگیری آن ناشناخته باقی مانده است. تختی به شکل پلنگ و به رنگ قرمز با خال‌هایی از یشم جواهر نشان شده نیز در این اتاق کشف شد. پس از نصب میله‌ها و گیت‌های مخصوص، به گردشگران اجازه داده شد تا وارد معبد شوند و از این تخت و مجسمه بازدید کنند. اما در سال ۲۰۰۶ تونلی که به اتاق معبد می‌رسید بسته و ورود گردشگران ممنوع شد و بعد از آن تنها باستان‌شناسان می‌توانند از داخل اتاق بازدید کنند.

پلکان وجه شمالی هرم، اصلی‌ترین مسیر مقدسی بود که به بالای هرم می‌رسید. هنگام غروب در اعتدال بهاری و پاییزی، تابش نور آفتاب به تراس‌های پلکانی هرم، سایه‌ی شگفت‌انگیز و مختصری را تشکیل می‌داد که در کناره‌های پلکان شمالی به نمایش در می‌آمد. خطی دندانه‌دار متشکل از چندین مثلث ایجاد می‌شد که ظاهر یک مار بلند را القا می‌کرد که در نهایت به مجسمه‌ی سنگی سر کوکولکان (مار بالدار) در پایین پلکان می‌رسید. در کنار سر کوکولکان، درگاهی بود که به یک پلکان داخلی راه داشت. این پلکان نیز به معبد کوچکی می‌رسید که مجسمه‌ی چاک‌مول در آن قرار گرفته بود.

مطالعات اخترباستان‌شناسان نشان می‌دهد سایر سازه‌های موجود در چیچن ایتزا نیز دارای هم‌ترازی‌های نجومی فوق‌العاده‌ای هستند. یکی از این بناها، رصدخانه‌ی کاراکول (Caracol) است که موقعیت‌های کلیدی سیاره‌ی زهره را نشان می‌دهد.

چشمه یا آبگیر بزرگ (Grand Cenote)

یوکاتان شمالی خشک است و هیچ رودی در سطح زمین ندارد. تنها منبع آب، گودال‌های آبگیر طبیعی تحت عنوان سنوت هستند. برخی از آن‌ها کوچک و برخی از آن‌ها مثل دو آبگیری که در چیچن ایتزا قرار دارند، بزرگ هستند. در میان دو آبگیر چیچن ایتزا، آن که بزرگ‌تر است با عنوان Cenote Sagrado یا سنوت مقدس شناخته می‌شود و مشهورتر است.

قوم مایا اشیای قربانی یا حتی انسان‌ها را به منظور پرستش چاک (Chaac)، خدای باران در اساطیر مایا، به داخل این آبگیر می‌انداختند. زمانی که باستان‌شناسان این آبگیر قربانی را بررسی کردند، قربانی‌های مختلفی در آن پیدا کردند. از اسکلت انسان گرفته تا یشم حکاکی شده، اشیای سفالی، صنایع دستی طلا و نقره. قوم مایا این آبگیر را دریچه‌ای به دنیای دیگر می‌دانستند و اعتقاد داشتند که قربانیان با ورود به این دنیا به تکریم چاکمول می‌پردازند.

رصدخانه‌ی کاراکل (Caracol)

رصدخانه‌ی چیچن ایتزا El Caracol نام دارد که در زبان اسپانیایی به معنای حلزون است. دلیل این نام‌گذاری این است که پلکان داخلی این بنا، به شکل مارپیچ رو به بالا شبیه به صدف حلزون است. بنای اولیه احتمالا در دوران گذار اواخر قرن نهم ساخته شده است که شامل یک سکوی مستطیل‌ شکل بزرگ با پلکانی در وجه غربی آن بوده است.

یک برج گرد ۱۴ متری بالای این سکو قرار داشته که شامل یک بدنه‌ی توخالی در قسمت پایین، دو گالری دایره‌ای و یک پلکان مارپیچ در قسمت مرکزی و یک اتاق رصد در بخش بالایی بوده است. این رصدخانه چندین بار در زمان خود بازسازی شده است. این بازسازی‌ها به منظور دقیق‌تر کردن اندازه‌گیری‌ها و محل قرارگیری آن انجام می‌گرفته است. پنجره‌های کاراکول در راستای جهت‌های اصلی و فرعی قرار داشته‌اند و از آن‌ها برای رصد حرکات سیاره‌ی زهره، خوشه‌ی پروین یا ثریا، خورشید، ماه و سایر اجرام آسمانی استفاده می‌کردند.

محوطه‌ی بازی

چیچن ایتزا به محوطه‌ی بازی بزرگش نیز شهرت دارد که دارای حلقه‌های سنگی با ارتفاع ۶ متر روی دو تا از دیوارهای آن است. در این زمین بازی هیچ ناپیوستگی بین دیوارها نیست و سقف ندارد و سرباز است. در اضلاع شمالی، جنوبی و شرقی زمین، معابدی وجود داشته که احتمالا از آن‌ها برای برگزاری مراسم سنتی در روز اجرای بازی‌ها استفاده می‌کردند.

گروه‌های مختلفی در سراسر آمریکای مرکزی، در زمین‌های بازی مشابهی انواع مختلفی از بازی‌های توپی را اجرا می‌کردند. با توجه به نقاشی‌های موجود منابع مختلف بازیکنان باید این توپ‌ها را نگه می‌داشتند و زمانی که آن را از حلقه‌ی سنگی رد می‌کردند امتیاز کسب می‌کردند.  

در اطراف زمین نیز جایگاه‌های ویژه‌ای در نظر می‌گرفتند که به نظر می‌رسد این قسمت‌ها به منظور نگه داشتن توپ در داخل زمین ساخته شده‌اند. روی این بخش‌ها، تصاویر برجسته‌ای از جشن‌های پیروزی حکاکی شده است. یکی از صحنه‌هایی که به تصویر کشیده شده، صحنه‌ی گردن زدن یکی از بازیکنان در مرکز زمین است در حالی که سایر بازیکنان در حال مشاهده‌ی این منظره هستند. این تصویر دراماتیک نه تنها خطرات و خشونت‌های این بازی را به نمایش می‌گذارد بلکه اهمیت و تقدس این بازی‌ها را نزد قوم مایا نشان می‌دهد.

در گذشته تصور می‌شد که بازندگان بازی همگی محکوم به مرگ بودند اما محققان نظریه‌های دیگری را در این زمینه ارائه کرده‌اند. برخی معتقد هستند که کاپیتان تیم برنده، به عنوان قربانی انتخاب می‌شده است. چرا که او با پیروزی تیمش لیاقت قربانی شدن برای خدایان را یافته بود.

این بازی‌ها علاوه بر اینکه برای ورزش و شرط‌بندی برگزار می‌شده، دارای اهمیت مذهبی زیادی نیز بوده است.

یکی دیگر از نکات قابل توجه و شگفت‌انگیز در این زمین بازی و معبد کوکولکان خاصیت صوتی عجیبی است که وجود دارد. این زمین بازی ۱۶۶ متر طول و ۶۸ متر عرض دارد. با این حال اگر کسی در انتهای زمین به آرامی کلامی را زمزمه کند در طرف دیگر زمین به سادگی قابل شنیدن است. هر صدایی که در مرکز زمین ایجاد شود، ۹ پژواک واضح خواهد داشت. بازدیدکنندگان نیز این شگفتی صوتی در معبد کوکولکان را تایید کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند صدای دست زدن در این معبد بازتابی شبیه به همهمه‌ی پرنده‌ای تحت عنوان  Quetzals دارد که بی‌ارتباط با نام هرم و کوکولکان نیست که Quetzalcoatl نامیده می‌شود.

گردشگری در چیچن ایتزا

چیچن ایتزا با کتاب ماجراهای سفر در یوکاتان نوشته‌ی جان لیوید استفان و فردریک کاتروود در سال ۱۸۴۳ به مردم معرفی شد. این کتاب ماجرای بازدید استفان از یوکاتان و شهرهای مایایی از جمله چیچن ایتزا را بازگو می‌کند.

 Fernando Barbachano Peon کسی بود که اولین کسب و کار گردشگری رسمی در یوکاتان را در اوایل دهه‌ی ۱۹۲۰ راه‌اندازی کرد. در سال ۱۹۴۴ او تمامی این منطقه را خریداری کرد و هتلی در آنجا ساخت. همین اقدامات وی انگیزه‌ای برای گسترش گردشگری در میان بقایای شهر مایایی چیچن ایتزا شد.

در سال‌های ۱۹۶۱ و ۱۹۶۷ تلاش‌هایی برای کشف اشیای موجود در آبگیر مقدس انجام شد. هزینه‌ی اولین مورد تحقیقات  توسط نشنال جئوگرافیک و هزینه‌ی دومین سفر از طریق سرمایه‌گذاری‌های خصوصی تامین شد. مؤسسه‌ی ملی مردم‌شناسی و تاریخ مکزیک (INAH) بر هر دو پروژه نظارت می‌کرد.

امروزه بقایای شهر چیچن ایتزا، جزء اموال ملی محسوب می‌شوند و موسسه‌ی ملی مردم‌شناسی و تاریخ مکزیک بر آن نظارت می‌کند. با این حال، مالکیت شخصی زمین‌های این منطقه در اختیار خاندان Barbachano است.

در دهه‌ی ۱۹۸۰، هزاران بازدید کننده در روز اعتدال بهاری در این مکان جمع می‌شدند تا نمایش نور و سایه و تشکیل ظاهر مار روی معبد کوکولکان را از نزدیک ببینند.

در سال‌های اخیر، INAH که وظیفه‌ی مدیریت این مجموعه را بر عهده دارد بازدید از آن را برای عموم مردم ممنوع کرده است. با این حال گردشگران می‌توانند در اطراف آن قدم بزنند اما اجازه‌ی ورود به محدوده، بالا رفتن از هرم و بازدید از داخل اتاق آن را ندارند.

چیچن ایتزا که میراث جهانی یونسکو نیز هستند، دومین سایت باستان‌شناسی پربازدید در مکزیک به شمار می‌رود. نقشه‌ی بازمانده‌های چیچن ایتزا در نزدیکی این منطقه و در مراکز گردشگری در دسترس گردشگران است. شب‌ها، نمایش نور و صدا نیز برگزار می‌شود. تورهای خصوصی و گروهی متعددی برای بازدید از این منطقه وجود دارد.