لنج و آواز ؛ هنر ثبت شده مردان جنوب در یونسکو
سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد که به اختصار یونسکو (UNESCO) نامیده می‌شود از سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد است و در فهرست خود تعدادی از آثار معنوی ایران از جمله دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس را به ثبت رسانده است. لنج سازی و قایق سازى از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین صنایع دستى جنوب ایران به شمار می‌رود و سابقه آن به دوره افشاریه مى‌رسد. با کجارو همراه باشید تا باهم نگاهی به جزئیات این رویداد بی‌ندازیم.
کلمه لنج در فارسی از واژه انگلیسی «Launch» اقتباس شده است و در زبان اسپانیایی از واژه‌ی «Lancha» می‌آید. در سواحل شرقی آفریقا مترادف لنج، واژه‌ای با تلفظ «دهو» است. در واقع لنج کشتی کوچک یا قایق بزرگ باری یا مسافربری است و معمولا در خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند دیده می‌شود. لنج‌ها بر اساس قایق‌های بادبانی متداول در خلیج فارس ساخته می‌شوند، با این تفاوت که به‌جای بادبان با موتور حرکت می‌کنند و دارای عرشه باز یا نیمه باز هستند. از دهه ۱۹۵۰ میلادی استفاده از موتور بنزینی یا دیزل برای لنج‌ها رایج شد و تا اکنون نیز رواج دارد.
مردمان جنوبی ایران لنج سازان را جلاف یا گلاف می‌نامند. عموماً لنج سازان از چوب‌های جنگلی مرغوب و مقاوم در برابر رطوبت برای ساخت اسکله و از سای (تخته‌های مرغوب هندی) برای ساخت بدنه بهره می‌گیرند. دریانوردان ایرانی لنج‌ها را با توجه به موقعیت خورشید، ماه و ستاره، بهره‌گیری از فرمول خاص برای محاسبه عرض و طول جغرافیایی، عمق آب و همچنین پیش‌بینی‌های وضعیت هوا می‌سازند. ساخت لنج دارای موسیقی، نوا و ریتم‌های خاص خود است که این سرودها توسط ملوانان و قایقرانان در حین ساخت لنج خوانده می‌شود. لنج‌ها را بر اساس نوع بدنه‌شان نام‌گذاری می‌کنند. غنجه، بطیل، بغله، سنبوق، بوم، پرکه، جالبوت، ماشویی وناکو سماج نام‌هایی است که در لهجه‌های مختلف به لنج داده می‌شود.
لنج‌سازی از دیرباز جایگاه و بیشینه‌ی والایی در زندگی و فرهنگ مردمان جنوب داشته و همواره کارگاه‌های مختلف و مشاغل مرتبط به این صنعت، زمینه‌ی کارآفرینی و جذب جوانان را فراهم کرده است. هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای استان بوشهر و هرمزگان صنعت سنتی لنج سازی، تجارت و دریانوردی با لنج پابرجا است و گلافان (کسانی که لنج می‌سازند) دانسته‌ها و تجارب این حرفه را نسل به نسل در خانواده‌ها از پدر به پسر انتقال می‌دهند. هرمزگان و بوشهر از استان‌های مهم و بندرعباس، بندر کنگ، جاسک و گناوه از جایگاه‌های مهم ساخت لنج در ایران بشمار می‌آیند. امروزه اغلب لنج‌ها‌ی ماهیگیری، قایق‌ها، موتور‌های لنج باری و مسافربری به‌وسیله‌ی مردمان قشمی ساخته و آماده می‌شود. به‌طور کلی لنج‌سازی و قایق‌سازی از مهم‌ترین و کهن‌ترین صنایع دستی جنوبی ایران محسوب می‌شود که در حال حاضر به‌دلیل افزایش مبادلات دریایی و صیدهای دریایی رواج چشمگیری دارد.
دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس در ۲۷ نوامبر سال ۲۰۱۱ میلادی با عنوان هشتمین اثر ناملموس ایرانی در یونسکو به ثبت جهانی رسید. این رویداد که در ششمین اجلاس میراث ناملموس سازمان «یونسکو» که در جزیره «بالی» اندونزی برگزار شد، در پرونده خود (پرونده ثبت دانش سنتی دریانوردی با لنج سازی سنتی در حوزه خلیج فارس) تمامی آیین‌ها، مراسم، آوازها و نواها، گویش‌های محلی، اعیاد، فنون سنتی دریانوردی، صیادی و لنج سازی در محدوده استان‌های هرمزگان، بوشهر، خوزستان و جزایر مسکونی خلیج فارس را مورد بررسی قرار داد. طبق آثار و شواهد کشف شده از بندرگاه‌های تاریخی ایران در سواحل خلیج فارس، مانند بندرهای تاریخی سیراف، لیان و کهور مشخص شده است که مردم ایران‌زمین دست‌کم از دوره‌ی ایلامیان از سواحل زیبای خلیج فارس بهره‌گیری‌های متنوعی را داشته‌اند. با این‌حال به گفته باستان‌شناسان، دقیق‌ترین مدارک در این رابطه مربوط به دوران بعد از اسلام است.
دیدگاه