روزشمار: ۶ اردیبهشت؛ گشایش نخستین ایستگاه فرستنده رادیویی و تلگراف بی‏‌سیم ایران

محبوبه پوریوسفی دوشنبه، ۶ اردیبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۰۰

روزشمار: ۶ اردیبهشت؛ گشایش نخستین ایستگاه فرستنده رادیویی و تلگراف بی‏‌سیم ایران

در فروردین ۱۳۰۵، نصب دستگاه فرستنده پایان یافت و سرانجام پس از آزمایش‏‌های مقدماتی، دستگاه مزبور در ششم اردیبهشت ۱۳۰۵، افتتاح شد. در سال ۱۳۰۳ وزارت جنگ، مقدمات استفاده از بی‌سیم را فراهم کرد. تلگراف بی‌سيم مركزی در قصر قاجار افتتاح شد و اولين تلگراف به تمام ايستگاه‌های بی‌سيم دنيا مخابره گرديد.

تلگراف، نخستین دستگاه مخابراتی در ایران است. واژه تلگراف، مرکّب از دو کلمه یونانی تله (دور) و گرافاین (نوشتن)، به‌معنای مجموعه وسایلی است که برای بیان و دریافت مطالب از راه دور به کار می‌رود.

نخستین ارتباط تلگرافی در ایران در سال ۱۲۷۱ میان مدرسه دارالفنون و کاخ گلستان برقرار شد که مخابره‌ای آزمایشی بود. با این حال تلگراف از ۱۲۷۲ و در پی انتشار اخبار و اطلاعات مربوط به آن در روزنامه وقایع اتفاقیه، در ایران شناخته شد و اخبار گسترش تلگراف در جهان و کاربردهای متنوع و تسهیل‌کننده آن، مکرراً گزارش شد. در تمامی این گزارش‌ها برای سیم و دستگاه تلگراف از تعابیری چون چرخ الماس، چرخ آتشی، سیم آهن، راه سیم آهن، چرخ صاعقه و سیم صاعقه استفاده شده است.

با پیوستن ایران به اتحادیه رادیوتلگرافی در ۱۳۳۰ و راه‌اندازی تلگراف بی‌سیم در این دوران، خدمات مخابراتی توسعه و تحول یافت. نخستین بار در ۱۳۳۳ آلمانی‌ها برای رفع احتیاجات نظامیِ ایران، تلگراف بی‌سیم را در ایران راه‌اندازی کردند. با توجه به نظامی بودن کاربرد تلگراف بی‌سیم، مسئولیت آن به وزارت جنگ محول شد و یک شرکت روسی عهده‌دار فروش دستگاه‌های آن به ایران شد. هم‌زمان، آموزشگاهی نیز برای تعلیم متصدیان این دستگاه‌ها دایر گشت که معلمان آن روسی و ایرانی بودند و در سال ۱۳۰۵ شمسی تلگراف بی‌سیم ایران، به نام بی‌سیم پهلوی، رسماً افتتاح شد. در اواخر همین سال، دستگاه‌های بی‌سیم به وزارت پست و تلگراف واگذار شد و به‌جای کاربرد نظامی، به برقراری ارتباط عمومی با کشورهای خارجی اختصاص یافت. بعدها دستگاه‌های فرستنده با موج کوتاه جانشین فرستنده‌های با موج بلند شدند. در سال ۱۳۱۳، آژانس پارس تاسیس شد که نخستین خبرگزاری ایرانی بود که دریافت و ارسال اخبار و اطلاعات در آن از طریق تلگراف صورت می‌گرفت.

تلگراف، بیش از هر چیز، برای دستگاه حکومتی ایران مفید واقع شد. ناصرالدین‌شاه به اهمیت تلگراف در امور جاری مملکت، اعتقاد بسیار داشت و آن را جز امور خاص سلطنتی قرار داد. چه بسا ساخت نخستین تلگراف‌خانه‌های دولتی ایران در ارگ حکومتی ناشی از چنین نگرشی بوده است. در واقع تلگراف در گسترش نظارت دولتی به سراسر کشور بسیار موثر بود، ضمن آن‌ که عواید مالی فراوانی نیز نصیب دولت می‌کرد.

اما برای عامه مردم مسئله به‌گونه‌ای دیگر بود. در واقع، برای بسیاری از مردم ایران در آن زمان، پدیده‌ی جدیدی چون تلگراف، به‌خودی‌خود منفی نمی‌کرد، بلکه انگلیسی یا روسی شدن آن موجب بدبینی آنان نسبت به این پدیده شده بود. این نگرش که اتباع خارجی نیز کاملا بر آن وقوف داشتند، نه‌تنها در جریان انعقاد قراردادها بلکه هنگام عملیات اجرایی نیز دردسرساز بود چنانکه خیلی زود قطع تیرها و بریدن سیم‌های تلگراف، به معضل بزرگ انگلیس‌ها و روس‌ها و همچنین دولت ایران که مسئول جبران خسارات عمدی بود، تبدیل شد که سال‌ها ادامه داشت. تعویض تیرهای تلگراف و تعمیر آن‌ها، در ناحیه‌ای واقع در مسیر بوشهر - کازرون به‌قدری تکرار شد که متصدیان انگلیسی ناچار به نصب تیرهای آهنی شدند. در قلمرو روس‌ها نیز، ترکمن‌های استرآباد، بارها و بارها با قطع خطوط تلگراف، سیم‌ها را به تاراج بردند. گاه انگیزه‌های سودجویانه نیز به این تحرکات دامن می‌زد. کسبه‌ی همدان پس از آگاهی از اهمیت فراوان تلگراف برای انگلستان، نرخ تیرهای چوبی را چند برابر کردند. با این‌همه، پس از افزایش اعتبار تلگرافچیان فرنگی در اذهان مردم و آشکار شدن تدریجی مزایای تلگراف، به‌ویژه امکان برقراری ارتباط سریع با پایتخت، از شدت بدبینی‌های اولیه کاسته شد و مردم به اهمیت تلگراف در برقراری ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با شاه پی بردند. این نگرش به‌تدریج، به رواج و گسترش بست‌نشینی و تحصن در تلگراف‌خانه‌ها انجامید.

اولين دستگاهی كه پاسخ داد، بی‌سيم مسكو بود كه شرحی مبنی بر تبريک مخابره کرد.

ایجاد بی‌‏سیم در ابتدا به عهده‌ی وزارت جنگ بود و نخستین بنای بی‌‏سیم ایران در سال ۱۳۰۳ شمسی پایان یافت. از نیمه‌ی سال ۱۳۰۴، نصب دستگاه فرستنده ۲۰ کیلوواتی موج بلند و مرکز نیروی آن آغاز شد و قسمت گیرنده‌ی آن نیز در جوار پست فرستنده قرار گرفت. در فروردین ۱۳۰۵، نصب دستگاه فرستنده پایان پذیرفت و سرانجام پس از آزمایش‏‌های مقدماتی، دستگاه مزبور در ششم اردیبهشت ۱۳۰۵، افتتاح شد. نصب دستگاه‏‌های بی‏‌سیم شهرهای تبریز، مشهد، شیراز، کرمان، خرمشهر و کرمانشاه نیز که از سال ۱۳۰۴ شروع شده بود، در نیمه سال ۱۳۰۵ خاتمه یافت. در نهایت در دی ماه ۱۳۰۵، کلیه دستگاه‏‌های بی‏‌سیم تهران و شهرستان‏‌ها با کارمندانی که برای اداره‌ی آن‌ها تربیت شده بودند در اختیار وزارت پست و تلگراف گذاشته شدند.