موزه پست و مخابرات؛ از زیباترین و مهمترین ساختمان های باغ ملی تهران

شاید در عصر تکنولوژی که به راحتی می‌توان با یک گوشی هوشمند و در عرض چند ثانیه با سراسر دنیا در ارتباط بود، دیدن یک موزه‌ در حوزه‌ی ارتباطات و مشاهده‌ی سیر تکاملی ابزارهای مختلف و ساده‌ای که در ادوار گوناگون برای برقرای ارتباط مورد استفاده قرار می‌گرفتند، خالی از لطف نباشد.

موقعیت جغرافیایی موزه

موزه‌ی پست و مخابرات یا موزه‌ی ارتباطات در خیابان امام خمینی، سردرباغ ملی تهران واقع شده است.

تاریخچه‌ی موزه

اولین بار  موزه پست در سال ۱۳۱۱ و با الهام گرفتن از موزه‌های تخصصی اروپایی در قسمتی از ساختمان وزارت پست و تلگراف (تلگرافخانه) که در ضلع جنوبی میدان توپخانه‌ی سابق مقابل ساختمان شهرداری (در سال ۱۳۴۹ ساختمان تلگرافخانه تخریب شد) قرار داشت، افتتاح شد. اما موزه‌ی فعلی در بنایی قرار دارد که به شیوه‌ی معماری ملی ساخته شده و از ساختمان‌های مهم منطقه‌ی باغ ملی و دوره‌ی پهلوی اول بوده است. این بنا در سال ۱۳۰۷ و در زمان وزرای قدیم پست، صوراسرافیل و نظام الدین حکمت، با مساحت ۱۵،۰۰۰ مترمربع و صرف ۵۰۰ هزار تومان در خیابان سپه (امام خمینی) ساخته شده است.

 موزه‌ی پست بعد از وقفه‌ای حدودا ۲۰ ساله، در سال ۱۳۶۹ پس از بازسازی بخش گمرکات امانات پستی در اداره‌ی پست سابق (بال غربی آن)  و با زیربنای ۶۰۰۰ مترمربع مجددا افتتاح شد. در سال ۱۳۷۴ با موافقت سازمان امور اداری و استخدامی کشور به موزه‌ی وزارت پست و تلگراف تلفن تغییر نام داد و سرانجام در سال ۱۳۷۸ به نام موزه‌ی پست و مخابرات شناخته شد. در حال حاضر مالک این بنا وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. از دیگر موزه‌های مشابه در شهرهای دیگر ایران می توان به ساختمان چاپارخانه میبد یزد، ساختمان پست رشت، ساختمان قدیمی پست چابهار، خانه مجتهدی‌های تبریز و ساختمان منشی باشی شیراز اشاره کرد.

ساختمان تلگرافخانه میدان توپخانه

معمار بنا 

طراح و معمار ساختمان اداره پست تهران نیکلاس مارکوف، معمار برجسته گرجستانی بوده است. طرح این بنا تلفیقی از معماری ایرانی و اروپای است که بر جذابیت آن افزوده است. در دوره‌ی پهلوی اول گرایش به ساخت بناهای اداری و دولتی بیشتر شد و توجه به معماری آنها به شیوه‌ای که اصطلاحا التقاطی نیز گفته می‌شود، بسیار رواج پیدا کرد. در این دوره معمارانی چون مارکوف و شاگردانش بسیار اثرگذار بودند، ولی آنچه که در معماری آن روز ایران دیده می‌شود ترکیب معماری اروپایی به شیوه ای ایرانی است که معماری ایران را صاحب سبکی نو می‌کند. ساخت ساختمان پست را مهندس مارکوف آغاز کرد و مهندس مظلومیان که ایرانی بود به پایان رساند.

درمورد موزه و بنای آن

بنای اداره‌ی پست سابق (موزه‌ی ارتباطات فعلی) در منطقه‌ای به نام میدان مشق (مارش) قرار دارد که اکثر ساختمان‌های آن به غیر از ساختمان وزارت جنگ سابق (متعلق به دوره‌ی ناصری) مربوط به دوران قاجاریه تا پهلوی اول است. در ساختمان موزه مانند سردر باغ ملی و دیگر بناهای میدان مشق و هم عصر، مصالح یکسانی به کار رفته است. مصالح به کار رفته در قسمت‌های مختلف متفاوت است؛ از سنگ که در پی ساختمان به کاررفته تا آجر در اکثر نقاط بدنه و چوب در در و پنجره‌ها و سقف شیروانی.  موزه دارای  سه ورودی در شمال، جنوب و شرق است که بخش شمالی در حال حاضر مسدود و قسمت شرقی نیز در حال بازسازی است. در آینده‌ی نزدیک هم قرار است عمارت پست و گمرک تهران که خود دارای چند بخش است، به موزه اضافه شود. موزه‌ی پست و مخابرات دارای دو طبقه و یک زیرزمین است که در این دو طبقه هشت غرفه قرار دارد و هرکدام به موضوعی خاص می‌پردازند.

یکی از غرفه‌های طبقه‌ی اول، غرفه‌ی تشریفات و وزرا است که دارای  تصاویری از ۷۲ وزیر از گذشته تا به امروز است؛ مانند اولین وزیر وزارت تلگراف، علی قلی خان مخبرالدوله. در سالن تمبرهای داخلی شاهد انواع تمبرهای دوران قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی در کنار ویترین‌هایی که مربوط به کلیشه ادیسون و کلیشه‌ی تمبر احمدشاه است و ماکت پستچی زمان قاجاریه و نمادی از کوچه پست خواهید بود.

یکی دیگر از غرفه‌های طبقه‌ی اول غرفه‌ی اشیا پستی نام دارد که در آن می‌توانید انواع صندوق‌های پستی دوران پهلوی و کشورهای مختلف را ببنید. بعلاوه در این غرفه مهرهای مصرفی در دفاتر پست خارج از کشور، انواع مهرهای دستی، دستگاه‌های باطل کردن تمبر دستی و برقی، انواع ترازوهای قدیمی پست، نمونه لباس‌های رسمی کارکنان پست در کشورهای مختلف، مهر روز جمهوری اسلامی، انواع حکم‌های دولتی، وسایل و پاکت‌های پستی و نمونه‌های ارسال مرسوله‌های پستی نیز به نمایش گذاشته شده است.

غرفه‌ی راه ابریشم یا سالن مرکزی از دیگر غرفه‌های جالب این موزه است که در بردارنده‌ی انواع وسایل ارتباطی قدیمی و روش‌های حمل محموله‌های پستی مانند ارابه، ماشین سه چرخ و هواپیما در کنار چندین نمونه از مجسمه‌های پستچی‌های زمان قاجار، نقشه‌ی راه‌های ارتباطی و پستی، وسایل و هدایایی از کشورها، دولت‌ها و اشخاص است.

در راهروهای طبقه‌ی اول شاهد عکس‌هایی  از کارکنان پست قدیم، پستچی‌های زمان قدیم و وسایل اهدایی اشخاص نیز هستید. از دیگر بخش‌های طبقه‌ی اول قسمت اداری، کتابخانه، فروشگاه، تمبر و منابع قدیمی درباره‌ی ارتباطات است که به سه زبان فارسی، انگلیسی و فرانسوی وجود دارد.

طبقه‌ی دوم موزه دارای سالن تمبر بین الملل است که تمبرهای منتشر شده‌ی ۱۳۰ کشور را در خود جای داده است؛ ویترین‌هایی که پاکت‌های مهر شده اهدایی از شخصیت‌های مختلف و تمبر و پاکت‌های ارسالی از کشورهای مختلف را دارد. غرفه‌ی اشیا پستی هم در کنار غرفه‌های یک و دو مخابرات در طبقه‌ی دوم جای دارد. 

غرفه‌ی اول مخابرات شامل وسایل ارتباطی از مورس تا تلگراف، فاکس، ماهواره‌ی زهره و نمونه‌ی تیرو سیم است و  ویترینی وجود دارد که دست خط امام خمینی  (ره) مربوط به سال ۱۳۴۱ و در خصوص ثبت تلفن منزل ایشان به اداره‌ی تلفن شهرستان قم، در آن نگهداری می‌شود.

غرفه‌ی دوم مخابرات هم دستگاه‌های تلفن مغناطیسی ۱۰۰ شماره‌ای قدیمی، دستگاه‌های گیرنده و فرستنده، تلفن بی سیم، میز سوئیچ برد و دستگاه‌هایی از این قبیل را دارد که سیر تکاملی مخابرات را به خوبی به تصویر می‌کشند. طبقه‌ی دوم دارای بخش‌های اداری و سالن اجتماعات با ظرفیت ۱۰۰ نفر نیز است.

از دیگر قسمت‌های قابل ذکر موزه حیاط مرکزی آن است که برای برگزاری مراسمی مانند تمبر مشترک با سایر کشورها، نمایشگاه‌های موقت تمبر، ارم‌های پستی کشورهای مختلف عضو اتحادیه جهانی پست  مورد استفاده قرار می‌گیرد و چایخانه‌ی سنتی که برای پذیرایی از بازدیدکنندگان و مقامات مختلف در نظر گرفته شده و البته فروشگاه که در ساعات کار موزه آماده‌ سرویس دهی است.

عکس: تابناک، عصر گردش