سیزده بدر نماد چیست؟ از تاریخچه تا آداب سیزده بدر

جشن‌ها و مراسم کهن و سنتی، بخش مهمی از فرهنگ و رسوم ملت‌ها را در بر می‌گیرند. جشن سیزده بدر، در آخرین روز از تعطیلات نوروزی، سالیان دراز است که در میان ایرانیان جایگاهی ویژه دارد. امروزه با توجه به مشغله بالای زندگی شهری، گذراندن یک روز در طبیعت سرسبز می‌تواند بسیار دلنشین باشد.

در مناطق مختلف ایران، جشن سیزده بدر را با آداب مختلف برگزار می‌کنند. در این مقاله به بررسی پیشینه جشن نوروزی سیزده بدر و آداب برگزاری آن می‌پردازیم و شما را با شیوه برگزاری این جشن در شهرهای مختلف ایران آشنا می‌کنیم. 

آنچه باید درباره سیزده بدر بدانید:

• سیزده بدر چه روزی است؟
• سیزده بدر نماد چیست؟
• فلسفه سیزده بدر
• آداب سیزده بدر
• خوراکی های سیزده بدر
• متن سیزده بدر
• شعر سیزده بدر
• چرا سیزده بدر نحس است؟
• خرافات سیزده بدر
• آداب سیزده بدر شهرهای مختلف ایران
• سیزده بدر قدیم
• سیزده بدر ۱۴۰۳

سیزده بدر چه روزی است؟

_{منبع عکس: ایرنا}

روز سیزده بدر از معروف‌ترین جشن‌های ایرانی است. سیزده بدر، آخرین روز از روزهای نوروز است و با گذراندن یک روز در طبیعت سپری می‌شود. سیزده بدر در فرهنگ سرزمین ایران پیشینه‌ای طولانی دارد و از باستانی‌ترین جشن‌های ایرانیان به حساب می‌آید.

عبارت سیزده بدر به‌معنای گذراندن سیزدهمین روز در دشت و طبیعت است. در این روز مردم شهرهای مختلف به پارک‌ها و فضاهای سبز و پیک نیک‌های یک‌روزه می‌روند و آخرین روز از تعطیلات نوروز را در دامان طبیعت می‌گذرانند و به این ترتیب از سال جدید استقبال می‌کنند. برای گذراندن سیزده بدر اطراف تهران، می‌توانید به ییلاق‌های مختلف اطراف پایتخت بروید. شهرهای مختلف ایران نیز مناطقی خوش آب و هوا و سرسبز در اطراف خود دارند که در روز سیزدهم فروردین مملو از گردشگران می‌شوند.

سیزده بدر نماد چیست؟

_{منبع عکس: خبرگزاری ایمنا}

جشن نوروز زیباترین جشن ایرانیان است که در نقاط مختلف دنیا آن را می‌شناسند. از گذشته تا به امروز ایرانیان در آغاز بهار ۱۲ روز را به نشانه ۱۲ ماه سال جشن می‌گیرند و در روز سیزده بدر در سیزدهمین روز از بهار، جشن‌های نوروزی را به پایان می‌رسانند.

سیزده بدر با نام «روز طبیعت» نیز شناخته می‌شود و در گذشته در روز سیزده بدر بزرگ‌ترها با کاشتن سبزه‌هایشان در دشت‌ها و فضاهای سبز، ارزش طبیعت را به خود و دیگران یادآوری می‌کردند. در واقع، روز سیزده بدر نماد پاسداشت طبیعت بوده است و ایرانیان باستان طبیعت را به‌عنوان مظهر برکت و شکوفایی، ستایش می‌کردند؛ اما امروزه بسیاری از رسم‌های قابل تامل گذشته فراموش شده‌اند و آداب و رسوم کهن ایرانی از یاد رفته‌اند.

فلسفه سیزده بدر

_{منبع عکس: hamshahrionline.ir}

سیزده بدر از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی به حساب می‌آید؛ اما در کتاب‌های تاریخی موجود، تاریخ دقیقی از اولین زمان برگزاری جشن سیزده بدر وجود ندارد. در شاهنامه فردوسی به جشن‌های نوروز و کهن ایرانی در زمان جمشید شاه اشاره شده است. در روایت‌های تاریخی موجود داستان‌هایی از گذراندن روز سیزدهم نوروز در طبیعت توسط جمشید شاه، پادشاه ایران باستان، به چشم می‌خورد؛ اما روایت‌ها و کتب قابل استناد، قدمت جشن سیزده بدر نوروز را مربوط به زمان حکومت قاجار می‌دانند. با این وجود در ادبیات کهن ما نشانه‌های زیادی از جشن گرفتن نوروز در طبیعت دیده می‌شود. گوناگونی مراسم سیزده بدر در فرهنگ نقاط مختلف فارسی زبان در جهان نیز می‌تواند دلیلی دیگر برای قدمت این جشن نوروزی باشد.

سیزده بدر، در میان مردم ایران اهمیت بالایی دارد. در زمان‌های قدیم، مردم روز سیزده بدر در بهار را زمان آشتی با طبیعت و الگو گرفتن از زایش و نو شدن گیاهان می‌دانستند. فلسفه سیزده بدر، پناه بردن به طبیعت برای نو شدن و از بین بردن سیاهی‌ها و تیرگی‌ها در سال جدید است. مردم با شادی در کنارهم در طبیعت و احترام به فضای سبز برای خود و دیگران روزهایی بهتر را آرزو می‌کنند.

در افسانه‌های قدیمی به نحسی روز سیزدهم اشاره می‌شود و اعتقاد مردم ایران باستان بر این بوده است که با گذراندن روز سیزدهم بهار در طبیعت، نحسی آن را به در می‌کنیم؛ اما ریشه کلمه «در» در سیزده بدر، از دشت و دمن می‌آید و سیزده بدر به‌معنای گذراندن روز سیزدهم در دشت است. هرکدام از آداب و رسوم مربوط به جشن سیزده بدر نیز معانی جالبی دارند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم. 

آداب سیزده بدر

آداب سیزده  به در در طول سالیان دراز به وجود آمده‌اند و تنوع آن‌ها در طول این سال‌ها در شهرهای مختلف ایران نشان‌دهنده قدمت این جشن است. در شهرهای مختلف آداب و رسوم متفاوت و مراسم مختلفی برای روز سیزده بدر اجرا می‌شوند؛ اما بعضی از این آداب در میان همه شهرهای مختلف یکسان است.

_{منبع عکس: ایرنا}

از جالب‌ترین کارهای روز سیزده بدر می‌توان سبزه گره زدن را نام برد. در گذشته مرسوم بود که برای باز شدن بخت و ازدواج در طول سال آینده، جوانان سبزه گره می‌زدند. این رسم ریشه‌ای کهن دارد و مردم بر این اعتقاد بودند که در ایران باستان که شرایط عقد و ازدواج با امروز تفاوت‌های زیادی داشت؛ یکی از رسوم معمول برای ازدواج در بین زوج‌های جوان، گره زدن سبزه پس از بستن پیوند ازدواج بوده است. به همین دلیل در طول سالیان دراز، از گره زدن سبزه با عنوان آرزوی باز شدن بخت یاد می‌شده است؛ اما امروزه در روزهای سیزده بدر، مردم با خواسته‌ها و آرزوهای مختلف سبزه گره می‌زنند و به برآورده شدن آرزوهایشان در سال پیش رو امید می‌بندند.

از دیگر تعابیر سبزه گره زدن، می‌توان به سپردن گره‌ها و مشکلات زندگی به دست طبیعت نام برد؛ با این باور که با رشد گیاهان گره‌ها باز می‌شوند و اثری از مشکلات باقی نمی‌ماند.

_{منبع عکس: setare.com}

از دیگر آیین متداول در روز سیزده بدر سپردن سبزه به آب است. در باور ایرانیان باستان سبزه به آب دادن اهدای هدیه به الهه آب بوده است. ایرانیان باستان باور داشتند با سپردن دانه‌های بارور شده به آب، که همان سبزه‌ها هستند، الهه آب برایشان سرسبزی بیشتر، آبادانی و باروری به ارمغان می‌آورد. این باور ریشه در اعتقادات دینی مردم نیز داشت.

از دیگر دلایل به آب انداختن سبزه، رها کردن گرفتاری‌ها با سبزه در آب است. در این باور مردم با گفتن سختی‌ها به سبزه و رها کردن آن در آب، مشکلاتشان را به آب می‌سپارند. بر اساس روایت‌های به جا مانده از سنت‌های گذشته، باید حتما سبزه به آب روان انداخته شود و بر همین اساس سال‌ها مردم سبزه‌هایشان را به رودخانه‌ها و رودها می‌انداختند. امروزه نیز هم‌چنان این باور و آداب در روز سیزده بدر انجام می‌شود.

_{منبع عکس: artice.tebyan.net}

علاوه بر آداب معروف سیزده بدر در طول سال‌های اخیر، فعالیت‌های متفاوتی نیز در این روز رواج دارند. انجام بازی‌های دسته‌جمعی بین کودکان و بزرگسالان، بادبادک هوا کردن و دوچرخه‌سواری، از فعالیت‌های پرطرف‌دار هستند؛ در گذشته اما فال گرفتن، جمع کردن گیاهان صحرایی، سوارکاری، آب پاشیدن به یکدیگر و اجرای رقص و نمایش‌های شاد از فعالیت‌های رایج در روز سیزده بدر بوده‌اند.

خوراکی های سیزده بدر

_{منبع عکس: cookpad.com}

جشن‌های مختلف ایرانی با خوراکی‌های خاص خود همراه هستند. روز سیزده بدر نیز در کنار آداب و رسوم خود، خوراکی‌های ویژه و اصیلی نیز دارد. آش رشته از اصیل‌ترین و پرطرفدارترین غذاهای ایرانی است که پای ثابت طبیعت گردی سیزده بدر به شمار می‌رود. بیشتر خانواده‌های ایرانی در این روز در طبیعت آش رشته را روی آتش یا منقل می‌پزند و در کنار یکدیگر صرف می‌کنند.

_{منبع عکس: gilkhabar.ir}

کاهو و سکنجبین خوراکی‌های میان‌وعده سنتی ایران هستند و در روز سیزده بدر نیز هنوز میان بسیاری خانواده‌ها جایگاه ویژه دارند. طبخ انواع کباب روی منقل در طبیعت نیز در این روز متداول است. علاوه بر این‌ها، بر اساس باوری قدیمی، مردم باقی مانده آجیل، شکلات، شیرینی و تنقلات نوروزی خود را در روز سیزده بدر با خود به پیک نیک می‌برند و با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند.

متن سیزده بدر

هر سال و مصادف با جشن‌های سنتی ایران، نویسندگان خوش ذوق، متن‌های زیبا برای تبریک و نکوداشت جشن سیزده بدر می‌نویسند. متن‌های سیزده بدر با آرزوهای زیبا برای اطرافیان همراه است و در بسیاری از آن‌ها از مثل‌های جالب ایرانی استفاده می‌شود.

از نمونه‌های متن‌های تبریک و شادباش برای سیزده بدر نیز می‌توان به متن زیر اشاره کرد:

آهای سیزدهتون به در، دشمناتون در به در، رفقاتون گل به سر، گرفتاریاتون زود به در، خوشی‌هاتون هزار برابر، سیزده بدر مبارک 

شعر سیزده بدر

شعرهای سیزده بدر نیز برای ستایش این جشن باستانی و در استقبال از روز سیزده بدر کاربردهای فراوانی دارند. در بین آثار برجسته شعر فارسی، نمونه‌هایی از شعرها در ستایش طبیعت دیده می‌شوند. نمونه‌های بسیاری از اشعار عاشقانه نیز به آداب معروف سیزده بدر مانند گره زدن سبزه اشاره دارند. نمونه‌هایی از این اشعار به این شرح هستند:

آمیخته شد نگاه من با نوروز/ با هر گل این بهار آتش افروز

تا سال دگر دست به دستت باشم/ صد سبزه گره زدم به یادت امروز

و همین طور بخشی از شعر عاشقانه شهریار به شرح زیر است:

عشق و آزادگی و حسن و جوانی و هنر/ عجبا هیچ نیرزید که بی سیم و زرم

هنرم کاش گره بند زر و سیمم بود/ که به بازار تو کاری نگشود از هنرم

سیزده را همه عالم به در امروز از شهر/ من خود آن سیزدهم کز همه عالم به درم

چرا سیزده بدر نحس است؟

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان}

در بسیاری از داستان‌ها و روایت‌های قدیمی به نحس بودن عدد ۱۳ اشاره می‌شود و حتی در گذشته برای از بین بردن نحسی این روز مردم به دامان طبیعت پناه می‌بردند؛ اما آیا واقعا روز سیزده بدر نحس است؟

واقعیت این است که در هیچ‌کدام از کتاب‌های کهن ایرانی و فرهنگ اصیل سرزمینمان به نحسی روز خاصی اشاره نمی‌شود. در ایران باستان بسیاری از روزهای سال در فصل‌ها و ماه‌های مختلف، به‌عنوان نمادهایی از طبیعت شناخته می‌شدند. روز سیزدهم نیز در ایران باستان روز تیر نام داشت که روزی فرخنده و مبارک بود. جشن «تیرگان» نیز که از برجسته‌ترین جشن‌های ایران باستان به شمار می‌رود، ریشه در روز سیزدهم ماه تیر دارد.

بعضی محققان زمان ورود خرافات در مورد نحسی عدد ۱۳ را در زمان صفویان و پس از ورود غربی‌ها به ایران می‌دانند و دلیل این مسئله را نیز وجود خرافه‌های مشابه آن در فرهنگ غربی بر می‌شمارند. روایتی قدیمی نیز در بعضی کتب مذهبی ادیان مختلف وجود دارد که به حادثه طبیعی عظیمی مصادف با روز سیزده نوروز اشاره می‌کند که انسان‌های زیادی در آن از بین رفته‌اند.

به مرور زمان باورهای اشتباه درباره نحس بودن عدد ۱۳ و روز سیزده ماه به وجود آمدند؛ اما هم‌چنان هیچ دلیل قابل اعتنایی مبنی بر شوم و نحس بودن روز سیزده بدر وجود ندارد و با گذشت زمان و پیشرفت علم و فرهنگ در جهان، باورهای خرافی تا حد زیادی از میان رفته‌اند و امروزه کمتر کسی به نحس بودن روز سیزده بدر باور دارد.

خرافات سیزده بدر

به‌جز آداب باستانی سیزده بدر، خرافه‌هایی نیز در طول سال به این جشن نوروزی راه یافته‌اند. از مهم‌ترین خرافات سیزده بدر همان نحسی روز سیزدهم بهار است که به آن اشاره کردیم. از دیگر خرافات رایج در گذشته در روز سیزده بدر می‌توان به فال گرفتن برای باز شدن بخت اشاره کرد. استفاده از جادو و طلسم کردن حشرات برای تفرقه افکنی میان افراد نیز از خرافه‌های رایج قدیم بوده است.

با اینکه آداب مختلف سیزده بدر ریشه در عقاید باستانی دارد، به اعتقاد برخی گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و به آب انداختن سبزه برای دفع مشکلات، ریشه در خرافات دارد و در ضمن به اکوسیستم طبیعت نیز آسیب می‌رساند. از بهترین رسوم گذشتگان ما، سبز کردن دانه‌ها در روزهای نوروز و سپس کاشتن آن در روز سیزدهم بهار است که باعث سرسبزی فراوان می‌شود. احترام به طبیعت از مهم‌ترین شاخصه‌های جشن سیزده بدر است؛ اما متاسفانه امروزه روز سیزده بدر با نابودی بخش‌هایی از طبیعت همراه است.

آداب سیزده بدر شهرهای مختلف ایران

_{منبع عکس: imginn.com}

در شهرهای مختلف ایران از گذشته تاکنون رسوم مختلفی برای جشن سیزده بدر اجرا می‌شده‌اند. در نقاط روستایی و شهرهای کوچک، رسوم کهن ایرانی بیشتر پا برجا مانده‌اند.

مردم شمال کشور در روز سیزده بدر، در سفره‌هایشان سمنو و حلوا می‌گذارند. در شهرهای خراسان نیز آش سیزده بدر را با گیاهان صحرایی طبخ می‌کنند. در میان اهالی لرستان روز «چهارده به در» متداول است و مردم بومی روز سیزده نوروز را در خانه می‌مانند. در گذشته جشن گرفتن اولین شنبه سال نو در طبیعت، در میان مردم لرستان نیز رایج بوده است.

در شهر بیجار در روز سیزده بدر کوفته محلی می‌پزند و مردم کردستان، ۱۳ سنگ را به نیت دور کردن گرفتاری‌ها، پرتاب می‌کنند و هم‌زمان آرزوهایشان را به زبان می‌آورند. در بروجرد و شهرهای استان فارس نیز، ۱۳ عدد تخم‌مرغ پخته شده و گردو را با خود به طبیعت می‌برند و به‌عنوان غذا می‌خورند. مردم این مناطق اعتقاد دارند، نباید از باقی مانده غذاهای این روز، به خانه برگردانند.

سیزده به در قدیم

_{منبع عکس: samatak.com}

در گذشته روز سیزده بدر با آغاز نیمه دوم سال زراعی همراه بود. ایرانیان در قدیم در روز سیزده بدر برای بارش باران و حاصلخیزی زمین‌هایشان مشغول نیایش می‌شدند و در دشت‌های سرسبز و پر گل به رقص و پایکوبی می‌پرداختند. ایرانیان باستان پیش از شروع نوروز دانه‌های مختلفی را سبز می‌کردند و تا روز سیزده بدر هرکدام از دانه‌ها که بیشتر رشد می‌کرد را آن سال در زمین‌هایشان می‌کاشتند. آن‌ها معتقد بودند که باید روزهای نوروز را با شادی سر کنند تا سال پیش رو برایشان مملو از برکت باشد. اسب ‌سواری و اجرای نمایش با اسب نیز از رسوم جالب‌توجه ایران قدیم در روز سیزده بدر بوده است.

روز سیزدهم ماه متعلق به الهه «تیر» بود و برای مردم جایگاهی ویژه داشت. در روز سیزدهم بهار، مردم از طلوع تا غروب خورشید را در طبیعت می‌گذراندند و از گیاهان صحرایی و دام‌هایشان غذا تهیه می‌کردند. بخشی از آداب امروزی جشن سیزده بدر ریشه در آداب کهن ایرانی دارد، اما بعضی از آن‌ها اساس و ریشه‌ای ندارند و به مرور زمان به فرهنگ ما وارد شده‌اند.

در گذشته ایرانیان به طبیعت بسیار احترام می‌گذاشتند و آن را منبع زندگی و زایش می‌دیدند. امروزه متاسفانه توجه زیادی به میراث عظیم طبیعی موجود در این سرزمین نمی‌شود. از بهترین آداب سیزده بدر که باید سعی در حفظ و ترویج آن داشته باشیم، حفاظت از گنجینه‌های طبیعی ایران است.

سیزده بدر ۱۴۰۳

مردم همیشه سنت شیرین و دیرین سیزده به‌در را پرشکوه‌ گرامی‌ می‌دارند؛ به‌طوری که طبیعت بی‌بدیل و متکثر ایران، همیشه میزبان خانواده‌ها است. در سال ۱۴۰۳، ماه مبارک رمضان با این آیین باستانی هم‌پوشی دارد و این امر می‌تواند روز سیزده‌به‌در را برای خانواده‌های روزه‌دار تحت‌الشعاع قرار دهد. با این حال، این آیین دلنشین و تاریخی امسال و سال‌های آتی هم به‌گونه‌ای به‌یادماندنی برگزار خواهد شد و آغوش طبیعت برای مردمان اصیل و شکوه‌مند ایران‌زمین باز خواهد بود.

اگر در محل زندگی شما آداب خاصی برای جشن سیزده به در وجود دارد، در قسمت دیدگاه‌ها با ما و سایر کاربران کجارو در میان بگذارید.

_{عکس کاور: bultannews.com؛ عکاس: نامشخص}