زیکا، کابوس جدید جامعه بشری

به طور حتم در هفته‌های اخیر اخباری را که در رابطه با ویروس زیکا منتشر شده، دیده یا شنیده‌اید. اما این ویروس چیست و چگونه خطر آن جامعه‌ی بشری را تهدید می‌کند. همانطور که اشاره کردیم در روزهای اخیر سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که ویروس زیکا یک خطر عمومی است و ریشه‌کن کردن آن مستلزم توجه بین‌المللی به خطراتی است که این بیماری متوجه انسان‌ها کرده است.

با وجود اینکه نرخ ابتلا به این بیماری بسیار بالا است، اما با توجه به اینکه علائم ابتلا به این بیماری خاموش است و آنچنان مشخص نیست، از این‌رو شیوع آن چندان محسوس به نظر نمی‌رسد. در واقع شیوع این بیماری همچون سایر بیماری‌ها و ویروس‌ها در ظاهر به یکباره افزایش پیدا نمی‌کند و اثرات آن را می‌توان در نوزادان تازه متولد شده‌ای دید که همراه با میکروسِفالی (Microcephaly) متولد می‌شوند. آمار تولد نوزادانی که با عارضه‌ی میکروسِفالی متولد می‌شوند، در هفته‌های اخیر به شدت افزایش یافته که نشان از رشد نفوذ ویروس زیکا دارد.

میکروسِفالی چیست؟

در ابتدا بهتر است تعریفی از میکروسفالی ارائه کنیم. میکروسفالی اختلال رشد عصبی است که در آن اندازه‌ی سر فرد بسیار کوچک‌تر از حالت نرمالی است که فرد باید در سن مورد نظر با در نظر گرفتن جنیست خود داشته باشد. این موضوع به دلیل سرعت پایین یا توقف کامل رشد در مغز است. هنوز تعریف مشخص و آکادمیکی از میکروسفالی ارائه نشده است. براساس اطلاعات کلی ارائه شده از سوی افراد صاحب نظر در این حوزه، انحراف دو تا سه درجه‌ای از میانگین اندازه‌ی دورسر را می‌توان به عنوان نشانه‌ای از این عارضه تلفی کرد.

ابتلای نوزاد به این اختلال عصبی را می‌توان با سونوگرافی در دوران بارداری تشخیص داد. تشخیص میکروسفالی در صورت عدم وجود عفونت ناشی از ویرویس زیکا بسیار سخت و حتی تقریبا غیرممکن است.

در کنار عدم وجود تعریف مشخصی برای این اختلال عصبی به همراه نبود راه‌هایی برای تشخیص میکروسفالی، آمار‌های دقیقی نیز از تعداد مبتلایان به این ویروس نیز منتشر نمی‌شود. براساس آمارهای ایالتی منتشر شده در آمریکا که ویروس زیکا بومی آن ناحیه نیز نیست، از هر ۱۰٫۰۰۰ نوزاد متولد شده، بیش از ۲ تا ۱۲ نوزاد به این ویروس مبتلا هستند. البته این آمار بصورت میانگین ارائه شده و در برخی ایالت‌ها میزان نوزدانی که با این اختلال عصبی متولد می‌شوند، بین ۰.۵ تا ۱۹ نوزاد نیز متغیر است.

آمار‌های اخیر منتشر شده در مورد تعداد نوزادانی که با این اختلال عصبی متولد شده‌اند، نشان از این دارد که ویروس زیکا در حال همه‌گیر شدن است و از این‌رو توجه به این اختلال عصبی بیش از پیش افزایش یافته است.

اطلاعات ارائه شده حکایت از این دارد که میکروسفالی با سایر اختلالات رشدی و فهمی نیز همراه می‌شود. برای مثال می‌توان به نارسایی‌هایی در رشد سیستم عقلانی و همچنین تشنج و از دست دادن بینایی یا شنوایی اشاره کرد. در موارد شدید‌تر، این اختلال می‌تواند به قیمت جان فرد مورد نظر تمام شود.

دلیل تولد نوزاد با اختلال عصبی موسوم به میکروسفالی چیست؟

 تا به امروز دلایل متعددی برای دلیل تولد یک نوزاد با اختلال میکروسفالی ارائه شده است که البته شامل عفونت‌ها از انواع دیگری نیز در زنان باردار می‌شود. از جمله‌ی عفونت‌ها و مواردی که می‌تواند شامل ایجاد اختلال عصبی میکروسفالی در نوزادان شود، باید به تبخال عفونت سیمپلکس، سیفلیس، بیماری‌های انگلی و سرخجه اشاره کرد.

چیکونگونیا (Chikungunya) ویروسی است که توسط پشه‌ی ناقل ویروس زیکا، انتقال پیدا می‌کند. این پشه که به پشه‌ی تب زرد معروف است، با انقال ویروس چیکونگونیا باعث ابتلای نوزاد مادرانی به نارسایی مغزی شده که پیش از این سابقه‌ی ابتلا به این عفونت را نداشتند.

از جمله دلایل غیرعفونی که می‌تواند عاملی برای ابتلا به میکروسفالی باشد، می‌توان به انواع اختلالات ژنتیکی اشاره کرد. همچنین در صورتی که مادر باردار در معرض انواع داروها، الکل، سموم شیمیایی و رادیواکیتو قرار گیرد، احتمال ابتلای نوزاد به اختلال عصبی وجود دارد. ضمنا نباید سوء تغدیه حاد را نیز از یاد برد.

آیا زیکا عامل اصلی اختلال عصبی میکروسفالی است؟

 اگرچه هنوز ویروس زیکا به عنوان دلیل اصلی افزایش تولد کودکان مبتلا به اختلال میکروسفالی در برزیل ثابت نشده، شواهد بسیاری وجود دارد که از نقش پررنگ این ویروس در افزایش نوزادان مبتلا به این نارسایی سخن می‌گوید.

بسیاری از مادرانی که نوزادانی مبتلا به میکروسفالی را به دنیا آورده‌اند، به این موضوع اشاره کرده‌اند که در روزهای اولیه بارداری به عفونت ناشی از ویرویس زیکا مبتلا شده‌ بودند. البته باید به این موضوع اشاره کرد که این عفونت اغلب با تب دانگ اشتباه گرفته شده و همچنین توسط آزمایش‌های پزشکی نیز تایید نشده است.

اوج تولد نوزادان مبتلا به میکروسفالی در ناحیه‌ای از برزیل گزارش شده که یک سال پیش تعداد بالایی از ابتلایان به بیماری مشابه تب دانگ در آن ناحیه رویت شده بود. این بیماری شامل ایجاد جوش‌های ریز روی پوست به همراه تب است. ۶ ماه پس از این موضوع دانشمندان علت ابتلا به این عفونت را ویروس زیکا معرفی کردند.

اخیرا گزارش‌های متعددی منتشر شده که نشان از دست یافتن به مدل ژنتیکی ویروس زیکا از طریق مبتلایان به میکروسفالی دارد. این مدل ژنتیکی از مبتلایانی که در اثر این نارسایی جان خود را از دست داده‌‌اند یا همچنان به زندگی خود ادامه می‌دهند، به دست آماده است. البته باید به این موضوع اشاره کرد که میزان خطرناک بودن این ویروس مشخص نیست. هرچند این موضوع که ویروس زیکا توانایی اثر گذاری روی رشد مغز و ایجاد اختلالات عصبی را دارد تا حدی ثابت شده، اما اثرگذاری آن روی نوزادان مشخص نشده است.

همچنین باید به میزان خطرناک بودن این ویروس و اثرگذاری آن در مراحل مختلف بارداری نیز اشاره کرد. هنوز مشخص نیست که ویروس زیکا در چه مرحله‌ای از بارداری می‌تواند بسیار خطرناک بوده و تاثیر بزرگی را روی سلامت نوزاد داشته باشد.

دانشمندان و محققان در برزیل مشغول تحقیقات روی ویروس زیکا و اثرگذاری آن روی زنان بارداری هستند که نوزادان خود را به دنیا آورده یا خواهند آورد.

در مرحله‌ی کنونی بسیاری از کارشناسان سفر به محل‌هایی که آمار بالایی از عفونت ناشی از ویروس زیکا و تولد نوزدان مبتلا به میکروسفالی مشاهده شده را برای زنان باردار بسیار خطرناک توصیف کرده‌اند.

باید دید که تحقیقات در این خصوص چه اطلاعاتی را در اختیار پزشکان متخصص قرار داده و آیا راه‌حلی برای این مشکل پیدا خواهد شد یا خیر؟