روزشمار: ۱۸ آذر؛ تصرف شهر تفليس توسط سلطان جلال الدين خوارزمشاه

تفلیس پایتخت و بزرگترین شهر گرجستان و شرق اروپا است. این شهر در دو طرف رود متکواری قرار دارد. تفلیس در جنوب شرق اروپا قرار گرفته است، موقعیت مکانی تفلیس یعنی قرارگیری در مسیر شرق و غرب، این شهر را نقطه اتصال امپراتوری‌های رقیب گوناگون قرار می‌داده است و امروزه موقعیت آن را به‌عنوان یک مسیر مهم برای انرژی جهان و پروژه‌های بازرگانی و مسیر اتصال دو قاره اروپا با آسیا را تضمین می‌کند. تفلیس سالانه میزبان همایش‌ها و نشست‌های متعددی است که این شهر در شرق اروپا را مطرح و اسم آن را زبانزد در دنیا کرده است.

تاریخ پرفراز و نشیب تفلیس را می‌توان از معماری آن درک کرد که ترکیبی از معماری قرون‌وسطا، معماری نئوکلاسیک و معماری استالینیست است. تفلیس در طول تاریخ سکونتگاه مردم مختلفی با نژاد، فرهنگ و مذاهب مختلف بوده است ولی امروزه از نظر مذهبی در شمار شهرهای مسیحی ارتدکس شرقی به حساب می‌آید.

اصطخری در قرن چهارم اهمیت تفلیس را از دربند کمتر دانسته و از دو دیوار آن یاد کرده است. وی تفلیس را شهری پرنعمت با میوه‌های بسیار و کشاورزی پررونق ذکر کرده که آب گرمابه‌های آن بدون نیاز به آتش همانند حمام‌های طبریه گرم بوده است. وی یادآوری می‌کند که در همه اران شهری بزرگ‌تر از بردعه و دربند و تفلیس نیست و رود کر که آبی خوش دارد از میان تفلیس می‌گذرد. خاقانی شروانی نیز بارها به تفلیس سفر و در آنجا اقامت کرده و در وصف تفلیس شعر سروده است.

روزی واختانگ یکم، پادشاه گرجستان باستان یا همان ایبریا، به‌همراه اعضای دربارش در جنگلی نزدیک متسختا مشغول خوش‌گذرانی و شکار بودند. شاهین او به‌دنبال قرقاولی به هوا برخاست و پس از مدتی شاه و همراهانش پرنده‌ها را در کنار یک چشمه آب گرم یافتند که بخار خوشایندی از آن خارج می‌شد، آن‌ها از وفور این چشمه‌های آب گرم شگفت‌زده شده بودند و پادشاه دستور ساختن شهری را در آنجا صادر کرد که «تبیلیسی» نام گرفت. «تبیلیسی» از واژه «تبیلی» به‌معنای گرم منسوب به چشمه‌های آب گرم، تفلیس نام گرفته است.

از آنجایی که تفلیس یکی از مراکز مهم فرهنگی اسلام به شمار می‌آمد، با نام عربی خود یعنی «طفلیس» مشهور شد و تا چندی پیش نیز در اکثر زبان‌ها «تفلیس» یا «تیفلیس» شناخته می‌شد که به خواسته دولت گرجستان به نام اصلی آن تغییر نام داد، اما همچنان در ایران، ترکیه، آلمان، قزاقستان و کشورهای عربی «تفلیس» نامیده می‌شود.

هوای تفلیس به سبب نسیمی که از کوهستان‌ها در دره‌های اطراف می‌وزد همیشه پاکیزه است. از آذر تا اسفند (بین ۳۰ تا ۳۵ روز) دمای هوا به زیر صفر می‌رسد. حدود ۲۵ روز از فصل تابستان آن بسیار گرم است و دمای هوا تا ۳۰ بالا می‌رود.

تفلیس قدیمی از چهار بخش تشکیل می‌شد که سه بخش آن در ساحل راست کر واقع بود:

• کالا یا کالیسی (در غربی قلعه) بخش قدیمی اینتراموروس (بین نهرهای سولولاکی و دبه خانه که به کر می‌ریزند) و ارگ نارین قلعه.
• تفلیس در پیرامون چشمه‌های آب گرم رشد کرده بود. شهر در ساحل کر و در روبه‌رو و پایین کالا قرار داشت. شاه صفی گروهی از سیدها را در ارتفاعات تابور (در شرق دبه خانه) سکونت داد.
• بخش خارجی-اوبانی نزدیک میدان اسبدوانی بالا و در جهت شمال دو بخش نخست.
• بخش واقع در ساحل چپ رو‌به‌روی کالا به نام ایسانی یا نیسانی (بعدها آولابار) و ارتفاعات ماخاتا در شمال آن. ایسانی با صغدبیل منابع عربی مطابقت دارد. گورستان صغدبیل در زندگی سنت ابو ذکر شده است.

سه ارگ در تفلیس مشخص شده است:

• ارگ قدیمی تابور روی تپه ساحل راست دبه خانه که در ۱۷۸۵ تا ۱۱۹۹ به‌کلی ویران شد. این ارگ که دروازه جنوبی کالا را محافظت می‌کرد دروازه گنجه نامیده می‌شد.
• ارگ نارین قلعه در تپه کالا. به نظر می‌رسد که این قلعه پیش از اسلام شوریس-تسیخه نام داشته است. این ارگ در ۱۲۳۳ تا ۱۸۱۸ تخلیه شد.
• ارگ ساحل چپ که به‌عنوان سرپل عمل می‌کرد. در ۱۱۴۰ تا ۱۷۲۸ ترک‌ها برای آخرین بار شروع به سنگربندی و ایجاد استحکامات نظامی در این محل کردند اما کار را ناتمام گذاشتند.

قدیمی‌ترین قصر از قصرهای سلطنتی متخی در ساحل چپ رو‌به‌روی پل قدیمی است. در ۱۰۴۸ تا ۱۶۳۸ رستم شاه مسلمان قصری به طول حدود ۱۲۰ متر در امتداد رود کورا در تفلیس بنا کرد. در اینجا شاردن به حضور شاه نواز رسید. کمی دورتر به سوی جنوب شاه واختانگ ششم قصری ساخت که کاملا به سبک ایرانی تزیین شده بود. ترکها در ۱۱۳۷/۱۷۲۵ این قصر را ویران کردند.

متروی تفلیس در سال ۱۹۶۰ تاسیس شده و هم‌اکنون دارای ۴ خط و ۵۵ ایستگاه است.

جاذبه‌های گردشگری تفلیس

میدان آزادی و خیابان روستاولی

یکی از مهم‌ترین و مرکزی‌ترین خیابان‌های شهر تفلیس، خیابان روستاویلی است که قبلا با نام گلوینی شناخته می‌شده است. تغییر نام خیابان به احترام شاعر بسیار معروف قرون‌وسطا گرجی یعنی شوتا روستاولی است. این خیابان حدود ۱/۵ کیلومتری طول دارد و از میدان تاویسوپلبا یا همان آزادی شروع و به متروی روستاولی و خیابان کوستاوا منتهی شده است. بسیاری از مراکز مهم دولتی و غیردولتی در این خیابان مستقر هستند. از جمله آن‌ها می‌توان به پارلمان گرجستان، اپرا و باله شهر تفلیس، دادگاه عالی، کلیسای کاشوتی، موزه مردمی گرجستان، آکادمی تئاتر روستاولی و آکادمی علوم گرجستان اشاره کرد.

دریاچه لیسی (Lisi Lake)

دریاچه لیسی در شمال غربی شهر تفلیس قرار گرفته است و مساحت آن حدود ۱۶ کیلومتر مربع و حداکثر عمق آن ۴ متر است. آب دریاچه از باران، برف و آب‌های زیر زمینی تامین می‌شود و در بهار حداکثر مقدار و پاییز حداقل مقدار آب را دارا است. آب این دریاچه تا حدودی شور است اما امروزه از این دریاچه جهت پرورش ماهی و به‌عنوان یکی از نقاط توریستی این شهر استفاده می‌شود.

محله حمام‌های تفلیس

محله حمام‌های قدیمی در کرانه راست رودخانه کورا واقع شده است و جزو قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین مناطق تفلیس به شمار می‌رود. علت ساخت این حمام‌ها وجود چشمههای آب گرم طبیعی این منطقه است که به‌وفور یافت می‌شود. این حمام‌ها در قدیم فقط به‌منظور درمان بیماری استفاده نمی‌شد، بلکه برای تفریح و برگزاری جشن‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. جهانگردان، مورخان و جغرافی‌دانان معروفی در آثار به جامانده از خود در مورد وجود این چشمه‌ها سخن گفته‌اند.

پارک آبی تفلیس (آکوا پارک)

این پارک آبی در سال ۲۰۰۶ افتتاح شده است. در این پارک انواع سرسره‌های آبی، استخرهای شنا و... وجود دارد. این پارک رو باز یکی از پارک‌های آبی محبوب و زیبای برای گردشگران و خود گرجی‌ها است. بهترین زمان برای رفتن به این منطقه و استفاده کردن از پارک آبی از نیمه خرداد تا نیمه مهر ماه قابل استفاده است اما جالب است بدانید خود گرجی‌ها تا برف نیامده از این منطقه استفاده می‌کنند. ورودی این پارک حدود ۱۵ هزار تومان است و از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر قابل استفاده است.

کلیسای صخره‌ای گرجستان

بعد از ترمیم این کلیسا یک راهب گرجی کلیسای ارتدوکس، در بالای این اثر تاریخی، زندگی می‌کند. این ستون در غرب گرجستان و در نزدیکی شهر چیاتورا، قرار گرفته است. برخی این کلیسا را پلکان بهشت نامیده‌اند. کلیسای صخره‌ای که به ستون کاتسخی شناخته می‌شود بر فراز یک صخره به ارتفاع ۴۰ متری قرار گرفته است. بنای این کلیسا حدودا بین قرن ششم و هشتم میلادی ساخته شده که یک راهب گرجی در حدود ۲۰ سال در آن زندگی می‌کرده است. نکته جالب این است که هیچ‌کس نمی‌داند راهبان چگونه از این صخره، بالا رفته‌اند یا چگونه مصالح ساختمانی را به بالای ستون حمل کرده‌اند، چراکه انجام این کار در حال حاضر دشوار است، چه برسد به بیش از هزار سال پیش. امروزه این کلیسا یکی از مناطق دیدنی و پربازدید برای گردشگران است.

پارک ریکه تفلیس (Rike park)

پارک ریکه یکی از مکان‌های تفریحی در تفلیس است. این پارک دارای دسترسی آسان از طریق پل صلح به محله قدیمی شهر را دارا است. همچنین می‌توانید به‌وسیله تله‌کابین از قلعه نارلیکا دیدن فرمایید. در طول تابستان توریست‌های زیادی با نشستن در این پارک از رقص آب با نورپردازی به‌همراه موسیقی لذت می‌برند.

پل صلح (Bridge of Peace)

در سال ۲۰۱۰ شورای شهر تفلیس گرجستان برای متصل ساختن بخش‌های قدیمی و جدید تفلیس سفارش ساخت یک پل را به طراح برجسته ایتالیایی دادند. این رودخانه روی کورا قرار گرفته که روی سقف پل ۱۵۰ متری، ۱۲۰۸ بسته نورانی با طرح‌های مختلف از ۶۰۴۰ لامپ LED نصب شده که در شب منظره‌ای بدیع خلق می‌کنند و نورپرداز فرانسوی پروژه آن را در ستایش زندگی و صلح نام نهاده است.

کلیسای جامع تثلیث

کلیسای جامع تثلیث معروف به سامبا و یکی از کلیساهای اصلی ارتدکس گرجی است که در شهر تفلیس گرجستان قرار گرفته است. بنای این کلیسا در بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ میلادی تکمیل شده است و ظرفیتی ۱۵ هزار نفری را دارا است. این کلیسا با ارتفاع ۹۷ متر به‌عنوان‌ بزرگ‌ترین کلیسای ارتدکس در جهان و سومین کلیسای ارتدکس مرتفع در جهان شناخته می‌شود. معماری این کلیسا آمیزه‌ای از سبک‌های سنتی معماری مذهبی گرجی در مراحل مختلفی از تاریخ است و همچنین، عناصری از معماری بیزانس را نیز در خود جای داده است. کلیسای جامع تثلیث دارای یک گنبد مخروطی شکل با ۸ ستون است که جنس آن‌ها از طلا است و از پایین گنبد تا نوک صلیبی که روی آن قرار دارد ۷/۵ متر ارتفاع دارد. این کلیسای عظیم خود متشکل از ۹ کلیسای کوچک است و علاوه بر این، ۵ کلیسای کوچک‌تر دیگر نیز در طبقات زیرین بنا واقع شده است. مجموعه کلیسای سامبا شامل بخش‌های مختلفی از جمله بنای اصلی، برج ناقوس، اقامت‌گاه اسقف اعظم، صومعه، آکادمی علوم دینی، فرهنگستان الهیات، کارگاه‌های آموزشی، استراحتگاه و... است که امروزه مورد بازدید گردشگران قرار گرفته است.

شهر سیقناقی

شهر قدیمی و توریستی سیقناقی در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شهر تفلیس در منطقه کاختی واقع شده است. قدمت این شهر به عصر حجر بر‌می‌گردد که البته در آن زمان اسم این شهر هرتی بوده است و از قرن ۱۵ به بعد کیزیکی نامیده شده تا اینکه هراکلیوس دوم یا ایراکلی در سال ۱۷۶۲ با ساخت استحکامات دفاعی این شهر را در برابر هجوم داغستانی‌های مهاجم محافظت کرد. پس از فروپاشی جماهیر شوروی در دسامبر ۱۹۹۱ گرجستان دچار مشکلات زیادی شد و بالطبع سیقناقی را هم تحت‌تاثیر قرار داد ولی با روی کار آمدن دولت جدید و با حمایت‌های سازمان‌های بین‌المللی این شهر چهره زیبایی به خود پیدا کرد و هم‌اکنون یکی از زیباترین شهرهای توریستی گرجستان به شمار می‌رود.

شهر سنگی اوپلیستیخه (uplistsikhe)

این شهر سنگی، در ۱۰ کیلومتری شرق شهر گوری قرار گرفته است. شهر اوپلیستیخه بزرگترین شهر سنگی دنیا است که در اصل لغتی به معنی معبد یا قلعه خدایان است. این مکان در دوران برنز، حدود ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد، بنا شده است و تا قرن سیزدهم میلادی، مسکونی بوده است. از قرن ششم قبل از میلاد تا قرن یازدهم میلادی، اوپلیستیخه، یکی از مهم‌ترین مراکز سیاسی و مذهبی قبل از مسیحیت کارتلی گرجستان به شمار می‌رفته است. باستان‌شناسان، در خاک‌برداری‌هایی که انجام داده‌اند، تعداد زیادی معابد و متعلقات دیگر مربوط به الهه خورشید، که قبل از آمدن مسیحیت، پرستش می‌شدند را در این منطقه کشف کرده‌اند.

زمانی که مسیحیت به گرجستان رسید، این شهر، اهمیت خود را به‌دلیل مهم جلوه داده شدن مراکز جدید فرهنگ مسیحیت مانند متسختا و تفلیس، از دست داد. اوپلیستیخه یک شهر غارمانند به وسعت چهل هزار متر مربع است که به سه قسمت زیرین، میانی و زبرین، تقسیم شده است. قسمت مرکزی، که دربرگیرنده بیشترین ساختار سنگی است، توسط یک تونل باریک به قسمت زیرین، متصل می‌شود. در بالای مجتمع، یک قصر سلطنتی سنگی مربوط به دوران مسیحیت وجود دارد که متعلق به قرن دهم میلادی است.

در همین روز:

• افتادن گيلان به دست مغول‌ها (۱۳۰۶ میلادی)
• درگذشت «وايتس برينگ» دريانورد دانمارکی و كاشف تنگه برينگ (۱۷۴۱ میلادی)
• شروع جنگ پنج ساله فرانسه عليه مكزیک (۱۸۶۱ میلادی)
• آغاز جنگ «فالک لند» در اقيانوس اطلس در جريان جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ میلادی)
• اعلان جنگ آمريكا به ژاپن و ورود رسمی آمريكا به جنگ جهانی دوم (۱۹۴۱ میلادی)
• روز استقلال «تايوان» از چين و تشكيل دولت چين ملی در اين جزيره (۱۹۴۹ میلادی)
• رعدوبرق در آسمان ایالت مریلند آمریکا یک هواپیمای مسافربری را ساقط کرد و ۸۱ سرنشین آن کشته شدند. (۱۹۶۳ میلادی)
• روز دانش‌آموز در کشور بلغارستان
• روز ملی جوانان در کشور آلبانی
• روز قانون اساسی در کشور ازبکستان
• روز قانون اساسی در کشور رومانی