روزشمار: ۲۲ آبان؛ روزی که شاه عباس صفوی، اصفهان را پايتخت ايران کرد

اصفهان بنا بر ملاحظات سياسی، موقعيت جغرافيايی، اوضاع طبيعی و وسعت خاک آن، از هزاران سال پيش تاكنون چندين بار به پايتختی كشور انتخاب شده است و در چند نوبت ديگر هم مقدمات اين كار فراهم شده، اما مشكلاتی مانع شده است.

۱۲ نوامبر سال ۱۵۹۸ میلادی شهر اصفهان یک بار ديگر پايتخت ايران شد. شاه عباس یکم تصميم به انتقال پايتخت از قزوين گرفته بود و كار اين انتقال هفت سال طول كشيده بود.

به‌طور کلی، صفویان در طول حکومت نسبتاً طولانی سیصد ساله خود در ایران، سه شهر مهم تبریز، قزوین و اصفهان را به پایتختی برگزیدند.

پيش از دوران سلطنت شاه عباس، اصفهان در سال ۹۳۱ ميلادی به تصميم «مرداويز» قهرمان ملی ایرانیان كه سودای احيای امپراتوری ايران با همه مراسم و آيين‌های باستانی‌اش را در سر داشت، پايتخت اعلام شده بود. وی نخستين مراسم «سده» پس از ساسانيان را در همين شهر برگزار كرده بود و سخن گفتن و نوشتن، جز به فارسی را ممنوع کرده بود.

«طغرل سلجوقی» که در جریان تعرض مسلحانه به ایران در نهم اوت ۱۰۵۲، اصفهان را تصرف کرده بود، این شهر را پایتخت خود اعلام کرده و اصفهان این عنوان را چند سال حفظ کرده بود. طغرل که یک سُنی متعصب بود از اصفهان عازم بغداد شد و به حکومت بوئیان شیعه بر این شهر پایان داد و قدرت را به سُنی‌ها و رئیسشان خلیفه عباسی بازگرداند.

در سال ۱۹۱۵ هجری یعنی زمان سلطنت احمدشاه قاجار و دومین سال جنگ جهانی اول هم تصميم گرفته شد كه پايتخت ایران از تهران به اصفهان که در مرکز ایران قرار دارد منتقل شود كه به‌علت ورود نیروهای خارجی متخاصم به ایران و تبدیل ایران به گوشه‌ای از میدان جنگ جهانی اول، عملی نشد.

به نوشته برخی از مورخان، شاه عباس پس از انجام كودتا بر ضد پدرش و بركنار کردن او، به اين سبب كه در قزوين، مادرش به دست قزلباش‌ها كشته شده بود، مايل نبود در آن شهر بماند و در نخستين فرصت اصفهان را پايتخت قرار داد و با اين كار، در عين حال خود را از دست قزلباش‌ها كه یک سپاه متعلق به چند ايل بودند، خلاص كرد و بعدا یک ارتش سراسری برای ايران به وجود آورد. مورخان ديگر، اهميت موقعیت جغرافيايی اصفهان را كه در مركز كشور و بر سر راه‌های تجاری قرار دارد، دليل انتخاب آن به پايتختی دانسته‌اند.

در نخستين مراسم رسمی نوروز كه در اصفهان برگزار شد، شاه عباس تاكيد كرده بود كه اصفهان تا ابد پايتخت ايران خواهد بود و دستور داده بود كه در اصفهان به كشورهایی كه در ايران نمايندگی سياسی و بازرگانی داشتند، زمين رايگان داده شود تا برای خود سفارت‌خانه بسازند و از دولت‌های ديگر خواسته بود كه در اصفهان سفارتخانه و مركز تجاری داير كنند.

این اقدام، ظرف چند سال، اصفهان را به اوج عظمت خود رساند و آن را به‌صورت پایتختی بین‌المللی درآورد که فرستادگان و بازرگانان از اروپا و خاور دور بدان رو می‌آورند. برخلاف شاهان دیگر که در شهر کهنه اصفهان اقامت گزیدند، شاه عباس تصمیم گرفت دربار خود را در حاشیه جنوب‌غربی شهر کهنه برپا کند.

هسته مرکزی طرح شاه عباس، میدانی بود که تأسیسات اداری، مذهبی، علمی و اقتصادی در پیرامون آن قرار می‌گرفت. آنچه در شهر و میدان کهنه اصفهان در طی چندین سده انجام گرفت، در طرح تأسیسات شاه عباس با نظمی از پیش مطالعه شده در مدت نسبتاً کوتاهی به وجود آمد.

شاه عباس سپس به آبادانی اصفهان پرداخت تا زيباترين شهر جهان شود. وی در اصفهان یک محله تازه برای كسانی كه با او از قزوين نقل مكان كرده بودند، ساخت كه به «عباس‌آباد» معروف شده است. شاه عباس كه در هرات متولد شده بود پيش از كودتا بر ضد پدرش، حكمران خراسان بود و در هرات زندگی می‌کرد. وی از ۱۵۸۸ تا ۱۶۲۹ بر ايران حكومت كرد و کوشش بسيار کرد تا مرزهای ايران را به حدود دوران ساسانيان برساند. از کارهای نظامی مهم دوران او اخراج پرتغالی‌ها از بحرين و سراسر خليج فارس بود.

حتی امروزه نیز شهر اصفهان مقدار زیادی از شکوه گذشته خود را حفظ کرده است. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به‌عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. اصفهان در سال ۲۰۰۶ به واسطه برگزاری نشستی با حضور وزرا یا سایر مسئولان فرهنگی کشورهای اسلامی به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد. در سال‌های بعد، این عنوان بر همین اساس به شهرهای حلب، غزنی و باکو رسید.

در همین روز:

• پایان جنگ جهانی اول با شکست آلمان (۱۲۹۷ شمسی)
• درگذشت «مهرداد بهار» شاعر و سخنور معاصر (۱۳۷۳ شمسی)
• آغاز محاصره‏ تبريز پايتخت اتابكان ازبک توسط سپاهيان خوارزمشاه (۶۲۲ قمری)
• درگذشت «سلمان ساوجی» غزل‌گو و قصيده‌سرای بزرگ ايرانی (۷۷۸ قمری)
•  کشف جسد یخ زده کاپیتان رابرت فالکون اسکات، دریانورد و کاشف بریتانیایی (۱۹۱۲ میلادی)
• اتریش جمهوری شد. (۱۹۱۸ میلادی)
• پل خلیج سانفرانسیسکو-اوکلند افتتاح شد. (۱۹۳۶ میلادی)
• آغاز بکار نخستین بانک سواره (اتوبانک) در شهر شیکاگو (۱۹۴۶ میلادی)
• مراکش، سودان و تونس به سازمان ملل متحد پیوستند (۱۹۵۶ -میلادی)
• احداث پلی به درازای ۸۹۰ متر و پهنای ۱۲ متر که آبادان را به خرمشهر وصل می‌کند به پایان رسید. (۱۹۵۹ میلادی)
• گینه استوایی به سازمان ملل متحد پیوست. (۱۹۸۰ میلادی)
• کومور به سازمان ملل متحد پیوست. (۱۹۷۵ میلادی)
• يک جت بوئينگ ۷۴۷ خطوط هوایی سعودی در آسمان هند و نه چندان دور از فرودگاه دهلی نو با يک هواپيمای باری قزاقستان برخورد کرد و هردو سرنگون شدند. در اين سانحه ۳۴۹ تن کشته شدند. (۱۹۹۶ میلادی)
• قطار شهری شانگهای با سرعتی بالغ بر ۵۰۱ کیلومتر بر ساعت به‌عنوان سریع‌ترین قطار تجاری جهان نام گرفت. (۲۰۰۳ میلادی)