فواره غول‌ آسا؛ مسافر بیگانه و نادر کره زمین

نادرترین گونه‌‌ آذرخش در فضای بین ابرها و لایه یونسفر که پتانسیل الکتریکی چند صد کیلو وات قوی‌تر از سطح زمین است شکل می‌گیرد. این‌ گونه آذرخش‌ با نام «فواره‌ غول‌آسا» شناخته می‌شود و قدرت دور از حد تصوری دارد.

در توصیف بزرگی این مسافران مهیب همین کافی است که بدانید آذرخش‌های معمولی عموما فاصله‌ای کمتر از ۱۰ کیلومتر را در آسمان طی می‌کنند؛ اما طبق مشاهدات صورت گرفته، فواره‌های غول‌آسا تاکنون حتی مسافت ۷۰ کیلومتری را به‌شکل عمودی و به‌سمت زمین طی کرده‌اند!

فواره‌ غول‌آسا در کنار دو گونه دیگر از آذرخش‌ها به نام‌های «فواره‌ آبی» و «شبح» زیرمجموعه گروهی از پدیده‌های آذرخشی شگفت‌انگیز به نام «رویداد درخشان گذرا» هستند. انتخاب این نام دلالت بر آن دارد که این گروه از آذرخش‌ها برخی از ویژگی‌های آذرخش‌های معمولی لایه تروپوسفر را ندارند.

عکس یک فواره غول‌آسا در کشور چین در تاریخ ۱۳ اوت ۲۰۱۶ (۲۳ مردادماه سال جاری) (تصویر بالا). این عکس بهترین تصویری است که تاکنون از این آذرخش غیرعادی ثبت شده است. عکاس: فبه پان.

با اینکه از دیرباز نقل‌های فراوانی درباره مشاهده آذرخش‌های غیرعادی وجود داشته است، اما تنها در اواخر قرن گذشته میلادی بود که وجود فعالیت‌های الکتریکی بر فراز ابرهای توفان‌زا از نظر علمی ثابت شد. در سال ۱۹۸۹ آذرخش‌های ملقب به «شبح قرمز» به‌طور قطعی در زمین مشاهده شدند و از آن زمان تاکنون چندین هزار عکس از این ‌گونه بی‌نظیر گرفته شده است.

آذرخش‌های معروف به فواره‌های غول‌آسا نخستین بار در سال ۲۰۰۱ مشاهده شدند. از آن تاریخ تاکنون دانشمندان فقط در چند مورد دیگر موفق به مشاهده این آذرخش شده‌اند. این‌گونه نادر آخرین بار در ماه اوت سال جاری (مرداد ماه) رویت شد.

به‌رغم اینکه خواص فیزیکی فواره‌های غول‌آسا هنوز به‌طور کامل شناسایی نشده، اما پژوهشگران حدس می‌زنند که این‌گونه همان حلقه مفقوده معادله «مدار الکتریکی جهانی زمین» باشد. به‌بیان‌ دیگر، احتمال دارد که این‌گونه آذرخش، عامل تفاوت ۳۰۰ هزار ولتی جریان الکتریکی بین سطح زمین و لایه یونسفر باشد. توفان‌های تندری، رسانایی یونوسفر، رسانایی زمین و اشعه‌های نزولی در هوای صاف، سایر عناصر مدار الکتریکی جهانی زمین را تشکیل می‌دهند.

یکی دیگر از پدیده‌های آذرخشی مشابه به فواره‌های غول‌آسا «فواره‌های آبی» هستند که از قدرت کمتری برخوردارند. این‌گونه آذرخش پس از ظاهر شدن بر فراز ابرهای «کومه‌ای‌بارا»، به‌مانند فواره‌های غول‌آسا، بار الکتریکی خود را به‌سمت پایین‌ترین سطوح لایه یونسفر تخلیه می‌کند.

فواره‌های آبی در مقایسه با فواره‌های غول‌آسا ناپایدارتر هستند و فقط تا فاصله ۵۰-۴۰ کیلومتری از سطح زمین فرود می‌آیند. فواره‌های آبی غالبا به‌شکل یک مخروط باریک دیده می‌شوند و همان طور که از نامشان پیدا است، آبی‌رنگ هستند.

در جریان عکاسی و ثبت مشاهدات مربوط به رویداد «بارش شهابی برساوشی» در نزدیکی کوه «شیکنک کونگ» در کشور چین، یک فواره غول‌آسا به‌شکل غیرمنتظره از یکی از ابرهای مجاور تخلیه شد. این پدیده در یک چشم به هم زدن رخ داد و در مدت کمتر از یک ثانیه به پایان رسید. خوشبختانه دوربین‌های دیجیتالی که در محل مستقر شده بودند این آذرخش نادر را ثبت کردند. تصویر بالا بهترین عکسی است که تاکنون از این‌گونه عجیب آذرخش گرفته شده است. عکاس: فبه پان.

این عکس به‌احتمال‌قوی واضح‌ترین تصویری است که تاکنون از یک فواره آبی به‌ دست ‌آمده است.

ثبت تصویر یک فواره آبی در هنگام وقوع توفان تندری در قلمرو شمالی کشور استرالیا. عکاس: دایس بورز.

آذرخش «شبح» در ناحیه «ویوارو»، ایتالیا. عکاس: مارکو کوروسک.