آیین های عزاداری استان لرستان، از سوگ سیاوش تا چهل منبر
با فرا رسیدن ماه محرم، سراسر ایران رخت ماتم و عزا بر تن می‌کند. استان لرستان نیز از جمله استان‌هایی است که آیین‌های عزاداری قدمت بسیار طولانی دارد و هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. مردم لرستان مردمی مذهبی و معتقد به آداب و سنت‌های قدیمی و مذهبی هستند.
مقاله‌های مرتبط:
مردم منطقه‌ی زاگرس به‌ویژه استان لرستان آیین‌های عزاداری خاصی دارند که این منطقه را در ایام ماه محرم به یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در ایران تبدیل کرده است. جوانان لرستان با آغاز ماه محرم در خیابان‌ها خیمه‌ی عزاداری به پا می‌کنند، گاو و گوسفند قربانی کرده، غذاهای نذری می‌پزند، شربت و شیرینی و دیگر نذورات را میان مردم توزیع می‌کنند و حال و هوای عاشورایی به شهر می‌دهند و مراسم‌های مختلفی برگزار می‌کنند:
گل (خه‌ره) مالی، سوگ سیاوش
در دهه‌ی اول ماه محرم و چند روز مانده به روز عاشورا (روز هفتم محرم) که آن را روز «تراش عباس» می‌نامند، عزاداران به حمام می‌روند و بعد از اصلاح سر و صورت خود، لباس‌های تمیز بر تن می‌کنند. بعد از آن عده‌ای شروع به جمع کردن هیزم می‌کنند و حتی به در خانه‌ها می‌روند و اهالی خانه با توجه به نذری که دارند و بسته به توانایی خود به این افراد هیزم می‌دهند. دلیل این کار این است که اگر در روز عاشورا و برگزاری مراسم گل مالی هوا سرد شد، آتش روشن کنند که عزاداران با گرمی آن به مراسم و عزاداری خود ادامه دهند. در روز تاسوعا عزاداران گِل باغچاله (گل رس) فراهم می‌کنند و در جاهای مخصوصی می‌ریزند که با آجرچینی در مقابل خیمه‌ها و تکیه‌های شهر درست می‌شوند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط می‌کنند و گل روز عاشورا مهیا می‌شود.
در غروب روز تاسوعا شهرها غرق در ماتم می‌شوند و همه منتظر فرا رسیدن روز واقعه هستند. تمام حوضچه‌های گل در شهر آماده می‌شود و هیزم‌ها را در کنار این حوضچه‌های گل به‌شکل تپه درمی‌آورند. گل نماد عزاداری و ماتم، از داغ سوگ سیاوش است و لرها این رسم را زنده نگه داشته‌اند و وارث این سنت شده‌اند. در صبح روز عاشورا و قبل از طلوع آفتاب، جمعیت عزادار با صدای دلگیر ساز و دهل با نوای سوزناک و غم‌انگیزی به نام «چمریونه» به‌سمت میدان‌های شهر و محل اجرای مراسم گل‌مالی می‌روند؛ «چمر»، «چمری» یا «چمریونه» که نوعی موسیقی و آهنگ غم‌انگیز است، در سوگ و ماتم بزرگان به‌وسیله‌ی «سرنا» و «دهل» نواخته می‌شود. با نواختن این ساز همه‌ی مردم می‌فهمند که بزرگی از میان طایفه فوت کرده است و در صبح عاشورا زمین و زمان از این حادثه مطلع شده و بر سیدالشهدا و یاران باوفایش می‌گریند. مردم در غالب دسته‌های عزاداری سینه‌زنان به‌سمت میادین راه می‌افتند و در تکیه‌های محل با گل‌مالی کردن خود، بر گرد آتش جمع می‌شوند تا از سرما محفوظ بمانند و به سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند.
ماندن در خانه در روز عاشورا میان مردم این منطقه ناپسند است و همه به خیابان‌ها می‌آیند و پس از گل‌مالی، عزاداری کنان به‌سمت میدان اصلی شهر می‌روند. دسته‌های زنجیرزن جلوی هر خیمه متوقف می‌شوند و مداح آن تکیه، مداحی کرده و سپس به‌سمت تکیه‌ی بعدی می‌روند. شاید این عزاداری خاکی‌ترین عزاداری برای امام حسین (ع) و عرض ارادت به پیشگاه شهدای کربلا باشد. از قدیمی‌ترین هیئت‌های قدیمی شهر خرم آباد می‌توان به هیئت‌های پشت بازار و درب دلاکان اشاره کرد. در این روز بازار تعطیل است و همه‌ی مغازه‌ها پرچم سیاه بر سر در خود نصب کرده‌اند. در روز عاشورا تمام شهر خاک و گل عزا بر سر می‌کند و گرد و غبار ماتم بر چهره‌ی شهر می‌نشیند.
عزادارن همه باهم سینه می‌زنند و می‌خوانند:
این بدن از کیست که سر ندارد عزیز زهرا است کفن ندارد
عزاداران ابتدا به‌صورت نشسته و با یک دست سینه می‌زنند و زمانی که نوحه‌خوان می‌گوید «ای وای شهیدان به دشت کربلا»، همه به پا می‌خیزیند و به نوحه خوان جواب داده و در مقابل هم با دو دست سینه می‌زنند. این مراسم تا ظهر ادامه می‌یابد و با سنتی به نام «طوق اشگس» به پایان می‌رسد.
طوق اشگس
طوق نمادی از علم حضرت عباس (ع) است که در عزاداری‌های استان لرستان برافراشته می‌شود و سنت «علم برداری» یا «علم گردانی» نیز به اجرا درمی‌آید. علم را از چوبی به بلندی ۸ تا ۱۰ متر می‌سازند که از یک متر به بالای آن از چند حلقه‌ی متصل به چوب اصلی تشکیل می‌شود. دور این حلقه‌ها پارچه‌ای از جنس مخمل می‌بندند و بالا و انتهای آن قندیلی از نقره قرار می‌دهند و با نوارهای رنگی ریشه‌دار و آیینه‌های کوچک تزیین می‌کنند. ده‌ای از عزاداران این علم را تا ظهر عاشورا حمل می‌کنند و هنگام ظهر به نشانه‌ی افتادن علم حضرت ابوالفضل (ع)، قسمت‌های مختلف آن از هم جدا می‌شوند که در اصطلاح به این کار «طوق اشگس» می‌گویند. افتادن علم، غم شهادت علمدار کربلا را به یاد می‌آورد و آه و ناله‌ی حضار بلند می‌شود.
مردم حاجتمند به این علم پارچه و نخ‌های سبز گره می‌زنند و به آن دخیل می‌بندند. با پایان یافتن این مراسم، دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری به حسینیه‌ها و مساجد می‌روند تا خود را برای اقامه‌ی نماز ظهر عاشورا آماده می‌کنند. در برخی از مناطق شهر نیز، نماز در مقابل تکیه‌ها و خیابان‌ها برگزار می‌شود.
خه‌ره گیری در بروجرد
در شهر بروجرد صبح روز عاشورا و هم‌زمان با طلوع آفتاب، دیگ‌های مسی را برای جوشاندن گل و آماده کردن «خه‌ره» در محل تجمع دسته‌های عزاداری آماده می‌کنند. عزاداران مقداری از این خه‌ره را به لباس، ریش، مو و گونه‌ی خود می‌مالند. از ابتدای صبح عزاداران در کوچه‌ها و خیابان‌ها به‌سمت مجالس عزاداری می‌روند و سینه می‌زنند. در کتاب «تذکره حسین حزین» آمده است که بیشتر «گل گیرندگان» که به آن‌ها «خه‌ره گیر» می‌گویند، از پیرمردها و سالمندان هستند که در دسته‌های سینه‌زنی در جلوی هیئت قرار می‌گیرند و خه‌ره گیران از بی‌ریاترین سینه‌زنان هستند. در این کتاب آمده است:
این دسته اغلب پیرمردان و سالمندان بودند، روز عاشورا هر یک قطیف بسته از کمر تا پایین، سپس تمام بدن را گل گرفته حتی سر و صورت و ریش و گردن، همه با هم وارد مجلس می‌شوند در حالی که دست‌ها یک نواخت به سر کوفته و پایین آورده به سینه خود می‌زدند.
در روز عاشورا گرمابه‌های عمومی در بروجرد رایگان هستند و سینه‌زنان نزدیک ظهر به حمام رفته و بعد از کمی سینه‌زنی، گل بدن خود را شسته و لباس‌های تمیز می‌پوشند.
آیین چهل منبر
آیین چهل منبر نیز از آیین‌هایی است که علاوه بر لرستان، در دیگر شهرهای ایران مانند گرگان و لاهیجان نیز برگزار می‌شود. این مراسم در تاسوعا برگزار می‌شود و در استان لرستان مختص بانوان است که با ذکر صلوات و اسما جلاله خود را برای برگزاری این آیین مذهبی آماده می‌کنند. زنان لرستان با فرزندان حضرت زهرا (س) همنوا می‌شوند و حزن و اسارت و مصیبت صحرای کربلا را به نمایش می‌گذارند. این مراسم در بیشتر محله‌های قدیمی خرم آباد، به‌خصوص محله‌ی «باغ دختران» برگزار می‌شود.
مراسم به این صورت است که زنان و دختران شرکت‌کننده در آن، به یاد دختران و زنان سوگوار و اسیر دشت کربلا چهل منزل را طی می‌کنند. بیشتر زنان عزادار، این مراسم را از امامزاده زید ابن علی خرم آباد آغاز کرده، ۲ رکعت نماز می‌خوانند و سپس به‌سمت محله‌ی «باغ دختران» حرکت می‌کنند. شرکت کنندگان در این مراسم، بعد از تعیین مسیر، با در دست داشتن ۴۰ شمع، در ۴۰ محفل عزای امام حسین (ع) به عزاداری می‌پردازند. این شمع‌ها در خانه‌هایی که درب آن‌ها باز است، روشن می‌شوند و به خانه‌هایی که شمع در آن‌ها روشن می‌شود، «منبر» می‌گویند.
زنان طول مسیر را با پای پیاده و در حالی که لباس سیاه پوشیده‌اند، طی می‌کنند و به احترام و بزرگی ماتم و عزای دشت کربلا با یکدیگر صحبت نمی‌کنند و فقط ذکر خدا و صلوات بر لب‌هایشان جاری است. در پایان این مراسم، زنان نقاب سیاه خود را برمی‌دارند و با برداشتن یک شمع یا یک حبه قند نیت می‌کنند و بعد از برآورده شدن حاجات خود، در سال بعد نذری خود را در محافل عزاداری امام حسین (ع) ادا می‌کنند.
دیدگاه