سور سیر، جشنی بجا مانده از ایران باستان

آزاده یوسف نژاد | سه شنبه, ۱۵ دی ۹۴ ساعت ۲۰:۳۰

جشن‌های ایرانی پیوندی ناگسستنی با طبیعت دارند، از این روی پیوسته شادابی و سرزندگی را برای مردمان به ارمغان می‌آورند. یکی از این جشن‌های زیبا که امروزه کمتر نامی از آن در میان است اما شایسته توجه بیشتر است، «سیر سور» نام دارد.با کجارو همراه باشید تا بیشتر با این جشن باستانی و حکیمانه آشنا شوید .

«سیر سور» یا «جشن سیر» پیش و پس از اسلام در نواحی مختلف ایران در روز چهاردهم دی ماه برگزار می‌شد. به نوشته ابوریحان بیرونی در کتاب « آثارالباقیه»، ایرانیان جشن سیر یا «سیر سور» را در «روز چهاردهم» یا «روز گوش» از دی ماه برگزار می‌کنند و در این جشن که از «زمان جمشید» باقی است، ایرانیان همراه با «سیر و شراب» خوراک‌هایی از «سبزی و گوشت» می‌خورند تا «اندوه و بیماری‌ها» را از خود دور کنند و خود را «شفا» بخشند.اسطوره‌ کهن ایرانی، روزی که جمشید کشته شد و دیوان چیره شدند، مردمان برای زدودن پلیدی دیوان، همراه با خوراک خود سیر خوردند و در این روز از خوردن چربی پرهیز کردند و این روز بعدها «سیرسور» نامیده شد. به نظر می‌رسد که در این اسطوره مردم بر بنیان تجربه برای در امان‌ماندن از بیماری‌ها (دیوان) از خوردن خوراک‌های چرب پرهیز کردند و برای بهره‌مندی از خواص سیر در درمان بیماری‌ها از جمله کاهش چربی خون همراه با غذای خود سیر مصرف کردند.

سور

«ابن خلف تبریزی» در «برهان قاطع»، «سیر سور» را با « روز گوش» یکی دانسته و آن را نام «روز چهاردهم از هر ماه شمسی» می‌داند و می‌گوید که «فارسیان در این روز عید کنند» و «در این روز گوشت و سیر، برادر پیاز، خورند» تا خود را ایمن دارند. ولی چنان که دکتر محمدمعین در زیرنویس برهان قاطع با استناد به «آثارالباقیه ص۲۶۶» و «یشت‌ها ص ۳۷۴» تاکید می‌کند، «سیر سور» نام روز چهاردهم از هر ماه سال شمسی نیست و جشنی بوده که ویژه روز چهاردهم دی ماه بوده است.

بیرونی در کتاب «قانون مسعودی» نیز به سیرسور اشاره کرده و «گردیزی» در کتاب «زین الاخبار» از «سیر سور» یاد می‌کند و می‌نویسد: «در این جشن مغان طعام‌ها سازند و بخورند و چنین گویند که آن طعام‌ها مضرت دیوان را دفع کند، سنت بر آن بود که در این روز از خوردن چربی خودداری کنند».

پرهیز از مصرف چربی و خوردن سیر همراه با سبزیجات و گوشت برای در امان ماندن از دیوان انجام می‌شده است و به راستی در ستیز با تن و روان انسان کدام «دیو» را پلیدتر از «بیماری» می‌توان یافت؟

سیر

دست‌کم در زمان بیرونی و گردیزی و ابن‌خلف تبریزی، در «سیر سور» همه نوع خوراک با استفاده از انواع گوشت و سبزیجات پخته مصرف می‌شد که پایه اصلی همه این غذاها سیر بوده است و همراه با غذا سیر می‌خوردند یا آن را میان گوشت گذاشته و می‌پختند. به سخن دیگر، این روز، ویژه گیاه‌خواری یا گیاه‌خواران نبوده است. البته در این جشن از خوردن چربی پرهیز می‌‌کردند.

به روایت بیرونی، بر اساس سنتی که میان برخی از به‌دینان (زرتشتیان) رایج است، در ۴ روز از هر ماه یعنی روزهای دوم (بهمن) و دوازدهم (ماه) و چهاردهم (گوش) و بیست و یکم (رام) از کشتن حیوانات و خوردن گوشت آنان پرهیز می‌کردند که به این روزها «نَبُر» می‌گویند. اما او همچنین روایت می‌کند که ایرانیان در روز «سیر سور» از خوردن گوشت پرهیز نمی‌کردند و انواع خوراک‌ها را با سیر فراوان و سبزیجات و گوشت می‌پختند. به سخن دیگر در آن زمان مفهوم «روز نبُر» از این جشن برداشته نشده و در واقع روز «سیرسور» در سایر روزهای نبر برگزار نمی‌شد.

از روایات چنین برمی‌آید که خوردن سیر در این جشن، سنتی همگانی بوده و جنبه نمادین داشته است. شاید این سنت همگانی برای این انجام می‌شد که در این روز، بوی تند سیر کسی را نیازارد. چنان که مشهور است اگر کسی سیر خورده باشد، از بوی تند سیر که از دهان دیگری برخیزد، آزرده نمی‌شود.

زرتشتیان با سیر خوراکی آیینی به نام «سیروسدو»( Sirosedow) درست می‌کردند که از ترکیب سیر و گیاه سداب (Ruta graveolens) و روغن کنجد و سرکه و پیاز و نان تهیه می‌شد که در گاهنبار و مراسم روز و سال درگذشته به کار می‌رفت.

سیر همچنین یکی از اجزای اصلی سفره هفت‌سین ایرانیان است. آیین گستردن سفره‌ هفت‌سین و خوراکی‌های گوناگونی که بر آن می‌نهند، نشانی از سنت گستردن سفره در «بزم مهر» در میان پیروان کیش مهر است. از این روی به نظر می‌رسد که سیر نیز در بین پیروان آیین مهر نشانی از تندرستی و پاکی درون و برون انسان و دوری از پلیدی و ناراستی بوده است و اکنون نیز با همین انگیزه در سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد.

سیر

هفت سین

سیر ترشی

سیرسور، جشن ملی تندرستی

انجمن تغذیه ایران، روز ۱۴ دی‌ماه هم‌زمان با سیرسور را به‌عنوان «روز ملی تغذیه و سلامت» نام‌گذاری کرده و برای این انتخاب از گروه تغذیه همه دانشگاه‌های کشور نیز نظرخواهی کرده است که حدود ۹۰ درصد دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی با این انتخاب موافقت کرده‌اند. اگرچه این روز هنوز در تقویم ملی ایرانیان ثبت نشده است ولی انجمن تغذیه ایران هر ساله این روز را در جمع متخصصان تغذیه جشن می‌گیرد.

سیر «گیاه تندرستی» نامیده‌ می‌شود. پژوهش‌های پزشکی نوین، به وضوح بیان کرده‌ است که مصرف سیر اثر قابل توجهی در کاهش کلسترول کل (TC) و تری گلیسرید خون دارد و به‌ویژه نوع کلسترول LDL یا به اصطلاح چربی بد خون را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر مصرف سیر، میزان کلسترول HDL یا چربی خوب خون را به سطح قابل ملاحظه‌ای بالاتر می‌برد. البته پزشکان توصیه می‌کنند که در رژیم غذایی، افزون بر سیر از روغن زیتون، میوه‌ها و سبزی‌ها نیز به مقدار کافی استفاده شود تا در کاهش کلسترول بد خون موثرتر باشد.

مصرف سیر همچنین میزان گلوکز خون را پایین می‌آورد و فشار خون را کاهش می‌دهد. اثرات ضد سرطان، آنتی اکسیدان و تنظیم سیستم ایمنی هم از سیر به اثبات رسیده است.

سیر

بهترین شیوه مصرف سیر، جویدن سیر تازه یا ریختن سیر کوبیده یا له شده در خوراک است. البته بهتر است سیر را در آخرین مراحل پخت خوراک به آن افزود تا خواص آن حفظ شود.

میرزا قاسمی

برخی از غذاهای سنتی ایرانی که با سیر درست می‌شوند و در جشن سیر سور می‌توان نوش جان کرد، عبارت‌اند از: «میرزا قاسمی»، «کشک و بادمجان»، «سیرابیچ» ، «سوپ سیر و سیب‌زمینی»، «سبزی پلو»، «سیر قلیه» «ماهی سیره داغ» ، «قلیه ماهی» ، « بورانی سیر»، «آبگوشت سیر»، « خورش گوجه فرنگی و سیر»، «سیر چخرتمه»، «ترشی سیر» و «سیر و سداب».