روزشمار: ۴ بهمن؛ تصرف بوشهر به دست انگليسی ها

۲۳ ژانويه سال ۱۸۵۷ میلادی روزی بود که نيروهای اعزامی انگلستان به رياست «اوت رام» پس از شش هفته نبرد خيابانی، بندر بوشهر و حومه آن را تصرف كردند تا دولت تهران مجبور به صرف‌نظر كردن از شهر هرات و غرب افغانستان امروز شود كه از زمان تاسيس كشور ايران به دست كوروش بزرگ هميشه بخشی وفادار از ايران و كانون فرهنگ و ادب ما، و برای مدتی نيز شاهزاده‌نشين ايران و مقر حكومت خراسان بود و شاه عباس که در هرات به دنيا آمده بود پيش از احراز سلطنت در اين شهر زندگی می‌کرد.

نيروهای اعزامی انگلستان نهم دسامبر سال ۱۸۵۶ میلادی پس از يک گلوله‌باران شديد گام بر خاک وطن ما در ساحل بوشهر گذارده بودند و از همان لحظه نبرد خيابانی آغاز شده بود. دولت لندن پیش از این به ایران اخطار داده بود که  از هرات و غرب افغانستان خارج شود و چون دولت ایران اعتنایی نکرده بود، در اول نوامبر سال ۱۸۵۶ به ايران اعلان جنگ داده بود.

در نبرد خيابانی ۴۵ روزه، عمدتا مردم معمولی از شهر و حومه بوشهر دفاع می‌کردند. گلوله‌باران بوشهر توسط ناوهای انگليسی صورت گرفته بود. افغانستان که بر سر آن اين عمليات صورت گرفته بود از اوايل قرن هجدهم مد نظر انگليسی‌ها بوده است. منطقه هرات قسمتی از بخش اصلی ايران‌زمين بوده است که در عهد باستان «آريانا» خوانده می‌شد. «افغانستان» نامی است كه انگليسی‌ها بر ايران خاوری گذارده‌اند.

نيروهای انگليسی كه باكشتی از هند وارد آب‌های بوشهر شده بودند نهم دسامبر ۱۸۵۶ (شش هفته پيش از آن) در پی یک گلوله‌باران طولانی در ساحل بوشهر پياده شده بودند و در اين مدت مردم معمولی از منطقه بوشهر دفاع می‌كردند، زيرا كه دولت تهران نيروی قابل‌ملاحظه در بوشهر و كازرون نداشت. درباره دفاع مردمی از بوشهر كتاب‌ها و رساله‌های بسيار نوشته شده است.

دوست محمدخان، حاكم كابل پس از امضای پيمان پيشاور با انگلستان، به تحريک انگليسی‌ها و برخلاف روش گذشته‌اش دست به تشويق حاكم هرات به تمرد از دولت تهران زد. ناصرالدين شاه كه در همان زمان به گردن‌كشی خان خوارزم (تركمنستان امروز) پايان داده بود حسام‌السلطنه را با لشكر خراسان و چند يگان نظامی از تهران، گرگان و كرمان (سربازان مستقر در ارگ بم) مامور گوشمالی حاكم هرات كرد كه با اعتراض شديد لندن روبه‌رو شد. چون تهران توجه نكرد، انگلستان با برسميت شناختن فوری مرزهای افغانستان كه خود در لندن ترسيم كرده بود، روابطش را با تهران قطع و يكم نوامبر ۱۸۵۶ به ايران اعلان جنگ داد و بار ديگر به آب‌های ما در خليج فارس كشتی توپدار و تفنگدار روانه کرد.

ايران كه بر اثر مداخلات سياسی قدرت‌های اروپایی امكان نيافته بود نيروی دريایی موثر و توپخانه ساحلی داشته باشد، موفق به بازداری ناوگان اعزامی انگلستان كه از هند به حركت در آمده بود نشد و اين ناوگان از يكم ژانويه به گلوله‌باران كردن بوشهر دست زد، اما براثر ايستادگی مردم محل ۲۳ روز طول كشيد تا بتواند تفنگدار در ساحل مستقر کند. انگلستان كه چنين مقاومت ميهن‌دوستانه‌ای را انتظار نداشت، خرمشهر را هم زير حمله گرفت و اهواز را مورد تهديد نظامی قرار داد كه دولت بی‌خبر تهران از معارضات قدرت‌های اروپایی با يكديگر، و نيز نداشتن اعتماد كافی به احساسات ميهنی ايرانيان و همچنين ناآگاهی از فنون جنگ‌های تازه و لشکرکشی و اين که پيشروی سريع یک نيروی خارجی به دليل وسعت كشور و كوهستانی بودن آن آسان و سريع نخواهد بود تسليم اراده لندن شد و طبق توافق پاريس كه با ميانجی‌گری رئيس وقت كشور فرانسه انجام شد از اصلی‌ترين قطعه ايران صرف‌نظر كرد!

در همین روز:

• وقوع زلزله شديد در چين (۱۵۵۶ میلادی)