روستای زنوزق؛ روستایی پلکانی با طبیعتی شگفت انگیز

زنوزق یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان زنوزق بخش مرکزی شهرستان مرند واقع شده است. زنوزق از تاریخی‌ترین روستاهای پلکانی ایران است که بین کوه‌ها محصور شده و خانه‌هایی دارد که به جا مانده از دوره صفوی است و همچنین قبرستان این روستا با سنگ قبرهای قدیمی، خود شاهدی بر قدمت روستاست. اینجا روستایی است که آثاری از دوره ایلخانی و صفوی دارد و بسیاری معتقدند قدمت روستا خیلی بیشتر از این‌هاست؛ حتی برخی با استناد به نقوش برخی سنگ‌قبرها، قدمت سکونت در زنوزق را تا دوره میتراییسم عقب می‌برند. این روستا یکی از روستاهای پلکانی استان آذربایجان شرقی است.

روستای زنوزق از شرق به کوه‌های سلطان سنجر، از غرب به روستای درق و از جنوب غرب به شهر زنوز محدود می‌شود و شمال آن را ناهمواری‌های اطراف روستا فرا گرفته است. هم‌جواری این روستا با شهر زنوز که خود، بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد می‌تواند معرف پیشینه تاریخی زنوزق نیز باشد. از دیگر سو، مشترکات فرهنگ عمومی مردم شهر زنوز و این روستا، می‌تواند شاخص‌های وابستگی تاریخی این دو مکان را پررنگ‌تر سازد. مردم روستای زنوزق به زبان آذری سخن می‌گویند. زنوز شهری است از توابع شهرستان مرند و در ۲۵ کیلومتری شمال شهر مرند، شهری که به گواه اسناد تاریخی یکی از زیباترین باغ شهرهای ایران است. شهری که سومین دارالفنون ایران در آنجا تأسیس شده است. به این جهت سطح تحصیلات عمومی مردم در این شهر و روستاهای اطراف بالاست. زنوز کوهستانی‌ترین نقطه شهر در شهرستان مرند است و در دوره صفویه اهمیت بسیاری داشته، به‌طوری که تفنگچیان زنوز از قلعه‌ها و شهرهای مهمی مثل تفلیس و ایروان محافظت می‌کرده‌اند. اما آنچه در این سال‌ها زنوز را شهره خاص و عام کرده نام سیب درخشان زنوز است.

وجه تسمیه

زنوزق در کوهپایه‌های کوه قلعه واقع شده است و به همین دلیل هم به زنوزق یا "زنوز داغ" مشهور شده، یعنی زنوز کوهستانی و به مرور و در گویش عامیانه به زنوزاغ و زنوزق تبدیل شده است.

راه دسترسی

برای رفتن به "زنوزق" باید تبریز را پشت سر بگذارید و همین مسیر را تا شهر مرند ادامه دهید. در همین مسیر در میان باغات پربار و رنگارنگ، روستایی خودنمایی می‌کند که عنوان بزرگ‌ترین روستای پلکانی ایران را داراست؛ روستای"زنوزق.

اقلیم

زنوزق از نظر آب و هوایی جزو مناطق سردسیر ایران محسوب می‌شود که زمستان‌های سرد طولانی و بهار و پاییز نسبتا سرد و تابستان‌های معتدل دارد. حدود ۶ ماه از سال در اینجا یخبندان است.

شکل روستا به‌صورت کوهپایه‌ای بوده و خانه‌ها پلکانی در کنار هم قرار گرفته‌اند و بافت روستا کاملاً متراکم است که این فرم روستا را می‌توان دلیلی بر امنیت و دوری از خطرات منطقه در شکل‌گیری روستا نام برد. این منطقه به دلیل شکل کوهستانی منحصربه‌فردش، ده‌ها چشمه جوشان دارد، چشمه‌هایی که بیشتر آن‌ها در باغات می‌جوشند و موجب استمرار سرسبزی می‌شوند.

چیزی که در روستا بیش از همه توجه و تعجب شما را بر خواهد انگیخت، سنگفرش مرتب روستا و در و پنجره‌هایی است که با رنگ‌های آبی و سبز و قرمز رنگ‌آمیزی شده‌اند. در کنار این مسئله چیزی که بیشتر شما را متحیر خواهد کرد این است که بدانید زنوزق یکی از باسوادترین روستاهای کشور است، تعداد افراد دارای لیسانس و فوق لیسانس در روستا زیاد است و هر سال بر این تعداد افزوده می‌شود؛ کافی است با یکی از اهالی هم‌کلام شوید تا اطلاعات جالبی در این مورد به دست آورید.

 جاذبه‌های گردشگری زنوزق

اواخر بهار و تابستان فرصت خوبی برای دیدن حاشیه‌های روستاست؛ آبشار دامجی قیه یکی از جاذبه‌های دیدنی زنوزق به شمار می‌رود؛ برای رسیدن به این آبشار از حاشیه روستا باید  سه کیلومتر در مسیر جاده "کوه کمر" پیش بروید، اطمینان داشته باشید از دیدن این مسیر خسته نخواهید شد، به‌خصوص در تابستان که باغات حاشیه جاده را سیب‌های رنگین و زردآلو و گردو پوشانده و منظره زیبایی را به وجود آورده است.

امتداد این جاده به ییلاق "ماهار" می‌رسد، دشت وسیع و سرسبزی که اهالی از سبزی‌های تازه و مفید آن بهره می‌گیرند.

اگر طالب دیدن یک سد پر آب هستید، می‌توانید این جاده را تا تندیس "فهمیده" طی کنید، بعد به سمت راست بپیچید، چند دقیقه بعد سد زنوز را خواهید دید که حاشیه‌ای سرسبز و دیدگاهی زیبا دارد.

با بازدید از ۴ محلهٔ اصلی روستا می‌توانید با نحوه زندگی مردم بیشتر آشنا شوید؛ محله‌های بدیر، آقا بابا، سیدی و کوده‌لر چهار محله زنوزق هستند. در این میان کوده لر محله جدید روستا و مسیر سد است و باقی محله‌ها بخش‌های تاریخی روستا را تشکیل می‌دهند.

زنوز دارای شخصیت‌های فرهنگی و دینی قابل اعتنایی نیز بوده است که مقبره برخی از آن‌ها به‌عنوان زیارتگاه و جاذبه گردشگری محسوب می‌شود. مقبره میرزا حسن فانی زنوزی، مقبره سیده‌اشم ابن سید حسن، مقبره شیخ زین‌العابدین زنوزی معروف به شیخ، آرامگاه یونس نبی، پیر عثمانی، مقبره آقا میرعلی اکبر، پیر اویوقلی و پیر درویش قیزی.

پشت‌بام‌های خوشمزه

زنوزق، روستای پلکانی زیبایی است. مثل تمام روستاهای پلکانی، پشت‌بام خانه پایین دست، حیاط خانه بالا دست است و این‌گونه زندگی آرام و مسالمت‌آمیزی میان مردم جریان دارد.

روی اغلب پشت‌بام‌ها می‌توانید طبق‌های بزرگ چوبی را ببینید که برگه‌های زردآلو در حال خشک شدن هستند؛ در فصل تابستان و بعد از رسیدن کامل زردآلوها، فصل خشک کردن میوه‌ها و درست کردن "برگه" فرا می‌رسد. برای این کار، زردآلوهای رسیده و مناسب این کار را جدا کرده، می‌شویند، هسته آن را جدا می‌کنند و آن‌ها را روی سینی چوبی باز می‌کنند. بعد از این مرحله نوبت آماده کردن کوره است. به جز سوخت و هیزم، مقداری گوگرد در کوره ریخته می‌شود و وقتی کوره به دمای مناسب رسید، طبق‌های زردآلو در آن قرار می‌گیرد. این طبق‌ها باید بین ۸ تا ۱۰ ساعت در کوره بمانند، اما تا اتمام کار تقریبا سه روز باقی مانده است. در این مدت طبق‌ها روی پشت‌بام خانه‌ها و زیر آفتاب تابستانی چیده می‌شوند تا آب اضافی آن‌ها تبخیر و کاملا خشک شود.

از سیب، زردآلو و عسل که هر کدام به‌عنوان یک شاخصه برای این روستا محسوب می‌شود که بگذریم، کوه‌ها و تفرجگاه‌های مستعد فراوانی در حاشیه این روستا وجود دارد که هر کدام به تنهایی در ایام مختلفی از سال پذیرای گردشگران خارجی و داخلی است.

سوغاتی زنوزق

سوغاتی‌های زنوزقی برداشتی از طبیعت است، انواع میوه و خشکبار برای خریدن قابل دسترسی هستند؛ زردآلو، قیصی، برگه زردآلو، لواشک، گردو و میوه‌های سردرختی روستا طعم بی‌نظیری دارند. برای تهیه این میوه‌ها باید از یکی از اهالی روستا بخواهید تا برایتان از این اقلام بیاورد و چون تمام اهالی باغدار هستند، هیچ‌کس به شما نه نمی‌گوید.

سبزی‌های کوهی مانند شنگ که در آش محلی ریخته می‌شود، غازیاقی که کوکو و خورش خوشمزه ای دارد و سیر وحشی هم خالی از لطف نیستند.

 این همه باغ و درخت، باعث شده علاوه بر خشکبار، فرصت چشیدن عسل نابی را هم داشته باشید که محصول بی‌نظیر زنبورهای روستاست؛ باغداران روستا اغلب زنبورداری هم می‌کنند و این مسئله باعث شده عسل به یکی از تولیدات اصلی روستا تبدیل شود.

از طرفی گلیم، جاجیم و جوراب‌های دست‌بافت هم برای خرید هست. چون مغازه یا فروشگاهی برای نمایش آن‌ها نیست، باید از زنان روستا بخواهید تا اگر دست‌بافتی در خانه دارند، نشانتان دهند. البته زنان زنوزق آن‌ها را برای فروش نمی‌بافند و برای مصارف شخصی و از سر ذوق است.

گردشگری روستایی زنوزق

با اینکه بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ ثبت این روستا در فهرست یونسکو سال‌هاست به تأخیر افتاده است اما شاید این تأخیر به سود «زنوزق» تمام شده باشد. در حال حاضر کمتر روستایی در ایران وجود دارد که تمام بافت‌ها، سنت‌ها و پوشش‌های قدیمی خود را حفظ کرده باشد.

اما از سویی متأسفانه گمنامی این روستا به‌واسطه عدم معرفی مناسب از سوی کارشناسان باعث شده است فعالیت‌های متمرکز برای ارتقای وضعیت این روستا در مباحث گردشگری بسیار کمرنگ و کم اثر باشد به‌طوری که این روستا علاوه بر میزبانی گردشگری نامتمرکز حتی به جز موارد نادر مورد بازدید جدی مسئولان قرار نگرفته است.

«زنوزق» روستایی است که مجموعه عوامل طبیعی و تاریخی آن می‌تواند آن را به یکی از ممتازترین روستاها در مباحث فرهنگی و گردشگری تبدیل کند؛ امری که تا به حال محقق نشده است اما آنچه مشهود است مجموعه جاذبه‌های طبیعی و تاریخی که در این روستا و مناطق اطراف آن وجود دارد یکی از نادرترین ظرفیت‌های گردشگری ایران است.