روزشمار: ۳ شهریور؛ آغاز صدارت «اميركبير»؛ صدر اعظم با كفايت ناصرالدين شاه

محبوبه پوریوسفی
محبوبه پوریوسفی چهار شنبه، ۳ شهریور ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۰۰
روزشمار: ۳ شهریور؛ آغاز صدارت «اميركبير»؛ صدر اعظم با كفايت ناصرالدين شاه

میرزا محمد تقی‌خان فراهانی، در چنین روزی در سال ۱۳۶۴ هجری قمری صدر اعظم ناصرالدین شاه شد و بعدها ناصرالدین شاه لقب امیرکبیر را برای او برگزید.

«میرزا محمد تقی‌خان فراهانی» در سال ۱۱۸۶ در روستای هزاوه در اراک متولد شد. پدر وی کربلایی قربان نام داشت و آشپز قائم مقام فراهانی بود. وی در خانه قائم مقام تربیت شد و در جوانی توانست سمت منشی‌گری قائم مقام را به دست‌آورد.

تندیس امیرکبیر

او با عزت‌الدوله، خواهر ناصرالدین‌شاه قاجار ازدواج کرد و به سبب این ازدواج دخترش تاج‌الملوک با مظفرالدین‌شاه قاجار، پدربزرگ ششمین پادشاه از دودمان قاجار، محمدعلی‌شاه نیز به شمار می‌رود.

پس از مرگ محمدشاه قاجار، پسرش ناصرالدين ميرزا كه شانزده سال داشت به پادشاهی رسيد. وی پس از آن كه در تبريز بر تخت نشست، ميزا تقی خان اميرنظام را با لشكری آراسته به تهران فرستاد. ناصرالدين ميرزا، پيش از ورود به تهران، امير نظام را به لقب اتابک اعظم ملقب كرد و او را به‌عنوان صدراعظم خود انتخاب کرد. بعدها توسط ناصرالدين شاه، به اميركبير ملقب شد.

اصلاحات امیرکبیر اندکی پس از رسیدن وی به صدارت آغاز شد و تا پایان صدارت کوتاه او دنبال شد. وی دارالفنون را برای آموزش دانش و فناوری‌های نو در سال ۱۲۶۸ قمری در تهران پایه‌گذاری کرد. این مدرسه در هفت شعبه تأسیس شد و اولین مدرسه جدید ایران بود. شاهزادگان قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمی جدید و دانش‌های مهندسی، پزشکی و فنون به جوانان آموزش داده می‌شد و بسیاری از معلم‌های آن از اروپا و به‌ویژه از کشورهایی چون اتریش،اسپانیا، ایتالیا و فرانسه به کار گرفته شده بودند.

دارالفنون

انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه نیز از جمله کارهای دیگر او است. امیرکبیر پس از اینکه با دسیسه اطرافیان شاه از جایگاه خود برکنار و به کاشان تبعید شد، در حمام فین به دستور ناصرالدین‌شاه به قتل رسید. پیکر وی در شهر کربلا به خاک سپرده شده است. اولین شماره روزنامه وقایع اتفاقیه در سال سوم سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، در ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ هجری خورشیدی و به کوشش امیرکبیر منتشر شد.

در هنگام آغاز به کار مدرسه دارالفنون، امیرکبیر از صدارت برکنار و به کاشان تبعید شده بود، اما با همه مخالفت‌های جانشینش، «میرزا آقاخان نوری»، مدرسه به کار خود ادامه داد.

امیرکبیر، القاب و عناوین فرمایشی را موجب زیان‌های اجتماعی می‌دانست و در نامیدن دیگران به گفتن واژه «جناب» اکتفا می‌کرد، حتی نسبت به مقام صدارت.

در تمام طول سلطنت قاجار سابقه نداشته است که تمامی امور دیوانی و نظامی به یک نفر سپرده شود. پس از امیرکبیر شاه خود فرماندهی کل قوای نظامی را برعهده گرفت و پس از آقاخان نوری هم با به وجود آمدن چند وزارت‌خانه جهت اداره امور کشور، مقام صدر اعظمی بر انداخته شد.

حدود یک سال پس از انتصاب امیرکبیر به مقام صدر اعظمی، نقاشی رنگ روغنی از امیرکبیر کشیده شد، که در کنار آن نوشته شده است:

بر حسب امر مبارک سرکار اقدس شهریاری روحنا فداه، تصویر جناب جلالت ماب، صاحب السیف و القلم، مقتدی الرجال و الامم، آصف الامجد الافخم الاجل الاکرم الاعظم، سرکار امیر کبیر میرزا تقی‌خان ادام‌اللّه اقباله. جان‌نثار محمدابراهیم نقاش‌باشی ۱۲۶۵ قمری

پرتره امیرکبیر

این اثر در مالکیت حسن رفاهی مهران (معتضد الدوله) بود تا آنکه پس از درگذشت او، خانواده‌اش آن را به موزه اهدا کردند و اکنون در کاخ گلستان از آن نگهداری می‌شود.

امیرکبیر در روز ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری شمسی در حمام فین کاشان به قتل رسید. کالبد امیر را ابتدا در همان کاشان دفن کردند. روز بعد از قتل جسدش را در گورستان «پشت مشهد» کاشان به خاک سپردند. چند ماه بعد، به اصرار همسرش عزت‌الدوله کالبدش را به کربلا منتقل کردند و در اتاقی که درب آن به سوی صحن امام حسین باز می‌شد به خاک سپردند.

بر دیوار آرامگاه وی در کاشان این ابیات نوشته شده‌اند:

نادانی شه گرفت دامان امیر             تا نیشتر آمد به رگ جان امیر

        بربست سعادت را بروی ما در           بگشود چو جوی خون ز شریان امیر

فیلم‌ها و سریال‌هایی که درباره امیرکبیر ساخته شد عبارت‌اند از:

  • فیلم «ناصرالدین شاه آکتور سینما»
  • مجموعه تلویزیونی «امیرکبیر»
  • مجموعه تلویزیونی «سلطان صاحبقران»، ساخته «علی حاتمی»
  • مجموعه تلویزیونی «سال‌های مشروطه» (۱۳۸۸) به کارگردانی «محمدرضا ورزی»

در همین روز:

  • افتتاح ورزشگاه شهيد شيرودی (امجديه) در تهران (۱۳۱۸ شمسی)
  • اشغال ايران توسط متفقين در جريان جنگ جهانی دوم (۱۳۲۰ شمسی)
  • برقراری روابط سیاسی بین ایران و مصر پس از ده سال قطع رابطه و تبادل سفیر بین این دو کشور (۱۳۴۹ شمسی)
  • سیل عظیم در فیروزکوه (۱۳۴۹ شمسی)
  • حمله‏ «آقا محمدخان قاجار» به شمال غربی ايران (۱۲۱۰ قمری)
  • روز ملی و استقلال «اوكراين» از اتحاد جماهير شوروی سابق (۱۹۹۱ میلادی)
  • آغاز قيام «ديوار ندبه» در بيت‌المقدس (۱۹۲۹ میلادی)

مطالب مرتبط:

دیدگاه