غذاهای سنتی استان گلستان
با طرز تهیه غذاهای محلی استان گلستان آشنا شوید و با طبخ آن‌ها در منزل، سفری به این استان شمالی برای خود ترتیب دهید.
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۵/۰۲/۳۰ توسط محبوبه رستمی نوشته شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۲/۱۸ بازنویسی شده است.
استان سرسبز گلستان به مرکزیت شهر گرگان، در شمال کشور قرار دارد. این منطقه با دارا بودن جنگل‌ها و مراتع شگفت‌انگیز در کنار آثار تاریخی و جاذبه‌های بی‌شمار از جمله پارک ملی گلستان، برج گنبد قاموس (بلندترین برج آجری دنیا)، قبرستان خالد نبی، چشمه گل رامیان، جنگل النگدره گرگان، آبشار علی آباد کتول، آبشار شیرآباد و پارک جنگلی تنگه چهل چای، یکی از بهترین مقاصد طبیعت گردی در شمال کشور است که به‌رغم ظرفیت‌های گردشگری فراوان، گردشگران کمی به آن سفر می‌کنند.
وجود قومیت‌های گوناگون و موقعیت جغرافیایی استان گلستان در حاشیه شرقی دریای خزر، فرهنگ و ذائقه غذایی خاصی را در این منطقه خلق کرده است. غذاهای محلی گلستان، بسیار متنوع هستند و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از سفر به این استان را برای شما به ارمغان خواهند آورد. مرغانه تچین، خورش ساک، ماش پتی خارش، کئی ترشک، چکدرمه، باسترمه، بروک، انواع آش و نان‌های محلی از جمله غذاهایی هستند که می‌توانید در رستوران‌های محلی گلستان مزه کنید و از طعم آن‌ها لذت ببرید. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با طرز تهیه غذاهای گلستان آشنا کنیم.
انواع غذاهای سنتی استان گلستان:
- طرز تهیه پلوهای گلستانی
- طرز تهیه انواع آش گلستانی
- طرز تهیه انواع خورش گلستانی
- طرز تهیه دیگر غذاهای گلستانی
- طرز تهیه مخلفات گلستانی
- فرهنگ غذایی استان گلستان
- طعم غذاهای گلستانی
طرز تهیه پلوهای گلستانی
چکدرمه
چکدرمه، یک از غذاهای سنتی اقوام ترکمن با قدمتی از هزاران سال قبل است که معمولا در ایام محرم به‌عنوان نذری در بندر ترکمن استان گلستان طبخ می‌شود؛ البته چکدرمه، یکی از غذاهای ثابت بسیاری از مراسم رسمی و عروسی‌ها نیز است. برنج، پیاز، سیب زمینی، انواع گوشت (شتر، بره، گوسفند، گاو، مرغ و ماهی)، رب گوجه‌فرنگی، روغن و هویج از مواد تشکیل‌دهنده این پلوی سنتی با طعمی بی‌نهایت لذیذ هستند. چکدرمه تا حد بسیاری به استانبولی شباهت دارد و معمولا با مخلفات محلی مانند دوغ شتر، ماست و خیار یا ماست و بورانی سرو می‌شود.
ترکمن‌ها یکی از اقوام ترک‌تبار ایران هستند که در حاشیه شرقی دریای خزر در استان گلستان و بخش‌هایی از استان خراسان موسوم به ترکمن صحرا زندگی می‌کنند. چکدرمه، چکدیرمه یا چگدیرمه، مشهورترین غذای بندر ترکمن و آق‌قلا است که به‌طور سنتی در دیگی به نام «قازان» آماده می‌شود. رایج‌ترین نوع چکدرمه در گنبدکاووس و شهرهای ترکمن نشین با گوشت گوسفند درست می‌شود؛ اما چکدرمه دارای انواع دیگری نیز است که می‌توانید آن‌ها را در منزل درست کنید. برای مشاهده طرز تهیه چکدرمه به مجموعه مقاله‌های غذاهای محلی کجارو سر بزنید.
ماش پلو
ماش پلو یا پلو ماش، یکی از غذاهای مشهور و محبوب استان گلستان است که در سراسر ایران نیز طبخ می‌شود. این غذای مقوی و مفید را می‌توان به‌صورت گیاهی و ساده یا با گوشت چرخ‌کرده، ماهی، تکه‌های مرغ و حتی گوشت ماهیچه و گردن درست کرد. ماش، برنج، پیاز، کره، نمک، فلفل و زردچوبه از مواد اصلی تشکیل‌دهنده ماش پلو هستند. برای آشنایی با طرز تهیه انواع ماش پلو به مجموعه غذاهای محلی کجارو سر بزنید.
باسترمه
باسترمه پلو، یکی از غذاهای استان گلستان و قوم ترکمن است که با برنج، ماهی ازون برون، سیب‌زمینی، پیاز، انار و ادویه‌های مختلف درست می‌شود. این پلوی خوشمزه، یک غذای مجلسی است که معمولا در مهمانی‌ها و ضیافت‌های رسمی به چشم می‌خورد. طعم باسترمه به‌قدری خاص و منحصربه‌فرد است که کافی است فقط یک بار آن را امتحان کنید تا عاشق آن شوید. ترکیب پلوی زعفرانی و ماهی مرغوب ازون برون در کنار دانه‌های انار، یک غذای محلی متفاوت را خلق می‌کنند که بهتر است تجربه امتحان کردن آن در رستوران‌های محلی استان گلستان از دست ندهید.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۴ پیمانه برنج
- ۴۰۰ گرم ماهی اوزون برون
- ۲ عدد پیاز پوست کنده و حلقه شده
- ۲ عدد سیب‌زمینی پوست کنده و حلقه شده
- یک عدد انار دانه شده
- ۸۰ گرم کره
- ۲ قاشق غذاخوری روغن زیتون
- یک قاشق چای‌خوری تخم گشنیز ساییده شده
- یک قاشق چای‌خوری زردچوبه
- نمک و فلفل سیاه به مقدار لازم
- ۲ قاشق غذاخوری زعفران دم‌کرده
طرز تهیه باسترمه پلو
برنج را از چند ساعت قبل در آب ولرم با مقداری نمک خیس کنید. در همین حین، ماهی را پاک کرده و آن را به‌اندازه دلخواه خرد کنید. سپس روغن زیتون، نمک، تخم گشنیز، فلفل و زردچوبه و زعفران دم‌کرده را با یکدیگر در یک کاسه مخلوط کنید و ماهی خرد شده را برای نیم ساعت در این سس بخوابانید تا مزه‌دار شود. آب برنج خیس کرده را خالی کنید و آن را در یک قابلمه آب جوش بریزید. برنج را برای حدود ۱۰ دقیقه تا زمانی که مغز دانه‌های آن نرم شود، روی حرارت زیاد گاز بپزید. سپس آن را آبکش کنید.
مقداری روغن در قابلمه بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا روغن داغ شود. سپس سیب‌زمینی‌های حلقه شده را در کف قابلمه بچینید. در ادامه پیازهای حلقه شده، ماهی‌های خرد شده و مزه‌دار شده و دانه‌های انار را به‌ترتیب روی سیب‌زمینی‌ها بچینید. سپس برنج آبکش کرده را به‌آرامی روی آن‌ها بریزید. درب قابلمه را بگذارید و شعله گاز را زیاد کنید تا برنج بخار کند. سپس شعله گاز را کم کنید، دمکنی بگذارید و کره را روی برنج قرار دهید. باسترمه پس از حدود ۴۰ تا ۵۰ دقیقه دم کشیدن حاضر است. برای سرو، باسترمه را در یک دیس برگردانید و آن را به‌همراه سالاد و نوشیدنی نوش جان کنید.
نکات مهم برای تهیه باسترمه پلو
- سعی کنید از برنج ایرانی برای طبخ باسترمه استفاده کنید.
- اگر به ماهی ازون برون دسترسی ندارید، می‌توانید از هر ماهی بدون استخوان دیگری استفاده کنید.
- اگر انار شما ترش است، برای متعادل کردن طعم و مزه باسترمه، کمی شکر روی دانه‌های انار بریزید.
- ترکمن‌ها باسترمه پلو را در قابلمه‌های کوچک و به تعداد نفرات درست می‌کنند تا پس از آماده شدن غذا، آن را در بشقاب برگردانند.
نخود پلو گرگانی
نخود پلو گرگانی با کشمش، یکی از غذاهای مشهور و مجلسی استان گلستان است که طرز تهیه سنتی آن به ثبت ملی رسیده است. این غذا از محبوبیت بالایی در شهرستان گرگان و روستاهای اطراف از جمله روستای زیارت، کلاجان، قاجار و... برخوردار است و معمولا با بورانی اسفناج سرو می‌شود. نخود پلو گرگانی، یکی از غذاهای ثابت مراسم عروسی و عزا و همچنین سفره سحری و عید فطر در استان گلستان است.
نخود پلو گرگانی با گوشت گوسفند پرچرب درست می‌شود و بسیار خوشمزه است. برنج، نخود و کشمش، گوشت گوسفندی، رب آلوی جنگلی، پياز، نمک، فلفل و ادويه از مواد تشکیل‌دهنده این پلوی مخصوص هستند که به‌دلیل دارا بودن کلسیم، پتاسیم، آهن و ویتامین، غذایی مقوی و سالم به شمار می‌آید.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۳ پیمانه برنج
- یک پیمانه نخود
- یک پیمانه کشمش
- ۲ قاشق غذاخوری رب انار ترش
- ۳۰۰ گرم گوشت
- ۲ عدد پیاز متوسط پوست کنده و نگینی خرد شده
- نمک، فلفل و ادویه به مقدار لازم
- روغن به مقدار لازم
طرز تهیه نخود پلو
نخودها را از شب قبل خیس کنید و چند بار آب آن‌ها را عوض کنید تا نرم شوند و نفخ آن‌ها از بین برود. سپس آن‌ها را در یک قابلمه آب بپزید. برنج را نیز از چند ساعت قبل در آب ولرم و کمی نمک خیس کنید. سپس آب آن را خالی کنید و در یک قابلمه آب جوش بریزید. برنج را پس از حدود ۱۰ دقیقه، زمانی که دانه‌های آن نرم شدند، آبکش کنید و کنار بگذارید.
پیازهای نگینی خرد شده را در یک تابه با کمی روغن تفت دهید تا طلایی و سبک شوند. سپس تکه‌های گوشت را در تابه بریزید و آن‌ها را کمی تفت دهید تا تغییر رنگ دهند. در ادامه فلفل و زردچوبه را به مخلوط گوشت و پیاز بیفزایید و پس از دو دقیقه تفت دادن، نصف استکان آب در تابه بریزید و درب آن را ببندید تا گوشت روی حرارت ملایم گاز بپزد. پس از پخت گوشت و خشک شدن آب، نخودها و کشمش سرخ شده را به‌همراه رب انار در تابه بریزید و مواد را مخلوط کنید.
در یک قابلمه، ته‌دیگ مورد نظر خود را قرار دهید. سپس برنج و مخلوط گوشت را به‌صورت لایه لایه در قابلمه بریزید. درب قابلمه را با دمکنی بپوشانید و نخود پلو را روی حرارت ملایم گاز دم کنید. نوش جان!
نکات مهم برای تهیه نخود پلو
- نخود پلو را می‌توانید با مرغ یا کوفته قلقلی گوشت چرخ‌کرده هم درست کنید.
ترچین کشمش پلو گرگانی
ترچین، نسخه گلستانی ته‌چین است و در میان اهالی این استان، طرفداران بسیاری دارد. ترچین در استان گلستان با مواد مختلفی طبخ می‌شود. ترچین کشمش پلو گرگانی، یکی از انواع گیاهی ترچین گلستانی است که با برنج، کشمش، پیاز، سیب‌زمینی، زردچوبه، فلفل سیاه و دارچین، کره و زعفران دم‌کرده تهیه می‌شود. تفاوت ترچین کشمش پلو گرگانی با دیگر ته‌چین‌ها در این است که با تخم‌مرغ خام درست می‌شود. در واقع، برای تهیه این غذای محلی، تخم‌مرغ را در حین دم کشیدن روی برنج قرار می‌دهند تا با حرارت پلو، آب‌پز شود.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۴۰۰ گرم برنج
- ۱۵۰ گرم کشمش
- ۳۰۰ گرم سیب‌زمینی پوست کنده
- ۳ عدد تخم‌مرغ
- ۱۰۰ گرم پیاز پوست کنده و خرد شده
- نمک، زردچوبه، فلفل سیاه و دارچین به مقدار لازم
- ۲ قاشق غذاخوری زعفران دم‌کرده
- هویج پخته شده و لبو به مقدار لازم
- روغن به مقدار لازم
- ۱۰۰ گرم کره
طرز تهیه ته‌چین کشمش پلو گرگانی
برنج را از چند ساعت قبل در آب و کمی نمک خیس کنید. سپس آب آن را خالی کنید و برنج را در یک قابلمه آب جوش بریزید. برنج را روی حرارت زیاد گاز برای حدود ۱۰ دقیقه بپزید تا مغز دانه‌های آن نرم شود. سپس برنج را آبکش کنید. مقداری روغن را در یک تابه روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا داغ شود. ۱۰۰ گرم از سیب‌زمینی‌های پوست کنده را نگینی خرد کنید و در تابه بریزید. آن‌ها را تفت دهید تا کمی نرم شوند؛ اما کامل سرخ نشوند. در ادامه پیاز خرد شده را در تابه بریزید و آن را سرخ کنید تا بوی پیاز دربیاید و کمی نرم شود.
در ادامه فلفل سیاه، زردچوبه و دارچین را در تابه بریزید و شعله گاز را کم کنید. مواد داخل تابه را هم بزنید و پس از حدود چند ثانیه تفت خوردن، شعله گاز را خاموش کنید. کشمش پلویی شسته شده و نمک را در تابه بریزید و مواد ته‌چین را با هم مخلوط کنید. کف قابلمه کمی روغن بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید. بقیه سیب‌زمینی‌ها را حلقه‌ای خرد کنید و همراه با هویج و لبوی پخته در کف قابلمه بچینید. یک لایه برنج در قابلمه بریزید و روی آن را با یک لایه از مخلوط کشمش و سیب‌زمینی پر کنید. این لایه‌ها را تکرار کنید تا برنج و مواد تمام شوند. توجه داشته باشید که آخرین لایه باید برنج باشد.
تخم‌مرغ‌های شسته شده خام را روی برنج قرار دهید. سپس کره را به چند قسمت تقسیم کنید و روی برنج بریزید. درب قابلمه را ببندید و شعله گاز را زیاد کنید تا برنج به بخار بیفتد. در ادامه شعله گاز را کم کنید و ته‌چین کشمش پلو را برای حدود ۴۵ دقیقه تا یک ساعت روی حرارت ملایم گاز دم کنید. در انتهای پخت، زعفران دم‌کرده را روی ته‌چین بریزید تا عطر آن در قابلمه بپیچد.
نکات مهم برای تهیه ته‌چین کشمش پلو گرگانی
- شما می‌توانید دارچین را از ادویه‌های لازم برای تهیه این غذا حذف کنید.
- برخی افراد، بوی تخم‌مرغ خام در غذا را دوست ندارند. اگر شما هم بوی تخم‌مرغ خام را دوست ندارید، آن را جداگانه آب‌پز کنید و پوست آن را بکنید. سپس همراه با غذا سرو کنید.
- استفاده از هویج و لبوی پخته برای ته‌دیگ، سلیقه‌ای است.
ترچین اسفناج
ترچین اسفناج، یکی از غذاهای محلی استان گلستان و مردم رامیان است که با اسفناج، مرغ، رب انار، رب گوجه‌فرنگی، پیاز، برنج و زعفران درست می‌شود. این نوع ته‌چین با طعم و مزه‌ای ترش و ملس، تجربه‌ای جدید از خوردن ته‌چین را به شما پیشنهاد می‌کند.
مواد لازم برای سه نفر
- ۳۵۰ گرم اسفناج خرد شده
- یک عدد پیاز بزرگ پوست کنده و ریز خرد شده
- ۵۰۰ گرم مرغ (ران یا سینه)
- ادویه، نمک، فلفل و زردچوبه به مقدار لازم
- نصف قاشق مرباخوری رب گوجه‌فرنگی
- ۳۰۰ گرم برنج
- ۳ قاشق سوپ‌خوری روغن
- یک قاشق سوپ‌خوری رب انار
- نصف استکان زعفران دم‌کرده
طرز تهیه ترچین اسفناج
برنج را از یک ساعت قبل با آب و کمی نمک خیس کنید. سپس آب آن را خالی کنید و برنج را در یک قابلمه آب جوش بریزید. برنج را برای حدود ۱۰ دقیقه بپزید تا مغز دانه‌های آن نرم شود. سپس برنج را آبکش کنید. یک قاشق سوچخوری روغن را در یک تابه بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا داغ شود. سپس تکه‌های مرغ را در روغن قرار دهید و دو طرف آن‌ها را سرخ کنید تا کاملا طلایی و برشته شوند. مرغ‌های سرخ شده را کنار بگذارید. در همان تابه کمی روغن بیشتر بریزید و صبر کنید تا روغن داغ شود. سپس پیاز ریز خرد شده را در روغن بریزید و آن را برای چند دقیقه سرخ کنید تا نرم شود. در ادامه اسفناج خرد شده را به پیاز بیفزایید و آن‌ها را با هم تفت دهید تا آب اسفناج کشیده شود و اسفناج سرخ شود.
ادویه، نمک، فلفل، رب انار و رب گوجه‌فرنگی را به مخلوط پیاز و اسفناج اضافه کنید و همه مواد را با هم تفت دهید. سپس تکه‌های سرخ شده مرغ را در تابه بریزید و همه مواد را با هم مخلوط کنید. در یک قابلمه، کمی روغن بریزید و ته‌دیگ مورد نظر خود را در کف آن بچینید. سپس یک لایه برنج در قابلمه بریزید. روی برنج را با یک لایه از مخلوط مرغ و اسفناج پر کنید. این کار را تکرار کنید تا مواد تمام شوند. روی برنج کمی روغن داغ بریزید و ترچین را روی حرارت ملایم گاز دم کنید. در آخرین دقایق پخت، زعفران دم‌کرده را یک گوشه برنج بریزید.
نکات مهم برای تهیه ترچین اسفناج
- طرز تهیه ترچین ترش گلستانی نیز به همین شکل است؛ با این تفاوت که به‌جای اسفناج از سبزی‌های جنگلی استفاده می‌شود. ترچین ترش در جنوب استان گلستان و به‌خصوص در روستای ساسنگ طبخ می‌شود.
- در طرز تهیه سنتی این غذا، درب یک قابلمه کوچک‌تر را به‌صورت برعکس در کف قابلمه می‌گذارند و برنج و مخلوط مرغ و اسفناج را روی آن می‌ریزند تا ته‌دیگ، درست نشود.
- ترچین در استان گلستان با مواد مختلف دیگری مانند بادمجان، لوبیا و گوشت قرمز نیز طبخ می‌شود.
ترچلو
ترچلو یا «قارون آتی» (به زبان ترکی) به قسمتی از گوشت گوساله گفته می‌شود که در ناحیه شکم گوساله و نزدیک به دنده‌های آن قرار دارد. این غذای خوشمزه در استان گلستان با گوشت، برنج و پیاز درست می‌شود و طعمی بسیار لذیذ دارد.
مواد لازم برای دو نفر
- ۳۰۰ گرم گوشت گوساله
- ۲ عدد پیاز کوچک پوست کنده و قاچ شده
- نمک، فلفل سیاه و زردچوبه به مقدار لازم
- ۲ پیمانه برنج
طرز تهیه ترچلو
گوشت را با آب، پیاز، فلفل و زردچوبه روی شعله ملایم گاز بپزید. در اواخر پخت به مقدار کافی به گوشت، نمک بزنید. برنج را از چند ساعت قبل با آب و نمک خیس کنید. سپس آب آن را خالی کنید و برنج را در یک قابلمه آب جوش بریزید تا برای ۱۰ دقیقه بپزد. برنج را آبکش کنید. در قابلمه کمی روغن بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا داغ شود. سپس ته‌دیگ مورد نظر خود را کف قابلمه بچینید و روی آن را به‌صورت لایه‌ای با برنج و گوشت پخته شده پر کنید. ترچلو را روی شعله ملایم گاز برای حدود ۴۰ دقیقه دم کنید. برای سرو، آب گوشت را در کنار ترچلو به سر میز بیاورید.
ترشی پلا
ترشی پلا، یکی از غذاهای محلی و گیاهی استان گلستان است که با طعم ترش خود، شما را شگفت‌زده خواهد کرد. برای تهیه این پلوی خوشمزه و بسیار مقوی به رب انار، آلوچه یا گوجه، لوبیا، عدس، نخود، پیاز، دانه‌های انار، روغن، نمک و زردچوبه نیاز دارید.
مواد لازم برای ۶ نفر
- ۵ پیمانه برنج
- نصف پیمانه لوبیا
- نصف پیمانه عدس
- یک چهارم پیمانه نخود
- ۳ قاشق غذاخوری رب آلوچه ترش
- ۲ عدد پیاز متوسط پوست کنده و خلالی خرد شده
- ۲ عدد انار دان شده
- نمک، فلفل، زردچوبه و روغن به مقدار لازم
- آب به مقدار لازم
طرز تهیه ترشی پلا
حبوبات را از شب قبل در آب خیس کنید و چند بار آب آن‌ها را عوض کنید تا نفخ آن‌ها گرفته شود. سپس آن‌ها را در یک قابلمه آب تازه بپزید. برنج را هم از یک ساعت قبل در آب و کمی نمک خیس کنید. پس از پخت کامل حبوبات، برنج، نمک و زردچوبه را در قابلمه بریزید و پس از حدود ۱۰ دقیقه، برنج و حبوبات را آبکش کنید.
پیاز را در مقداری روغن در یک تابه سرخ کنید تا کاملا طلایی شود. سپس آن را با رب آلوچه و دانه‌های انار مخلوط کنید. برنج و مخلوط پیاز و انار را به‌صورت لایه لایه در قابلمه بریزید و ترشی پلا را برای ۴۵ دقیقه روی حرارت ملایم گاز دم کنید. نوش جان!
اوکشی پلا و دمپختی پلا
برنج در آشپزی ایرانی به دو روش طبخ می‌شود: آبکش و کته. «اوکشی پلا»، اصطلاحی است که در استان گلستان برای اشاره به برنج آبکش استفاده می‌شود؛ در حالی که «دمپختی پلا» به‌معنای برنج کته است. پس اگر در استان گلستان در منوی رستوران‌های محلی با این اصطلاح‌ها روبه‌رو شدید با توجه به سلیقه خود، برنج را سفارش دهید.
طرز تهیه انواع آش گلستانی
هلی آش
هلی آش، آش آلو یا آش گوجه سبز، یکی از انواع آش محلی استان گلستان است که منبعی غنی از ویتامین‌های A، B، C، E، D، کربوهیدرات، سدیم، پتاسیم، فیبر، فسفر، پروتئین، کلسیم، منیزیم، منگنز، مس، روی (زینک)، سلنیوم، آهن، اسیدفولیک، اسیدسیتریک، قند ساکاروز، گلوکز، فراکتوز و... به شمار می‌آید.
از فواید خوردن هلی آش، می‌توان به تقویت و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها، جلوگیری از پوکی استخوان و آرتروز، تقویت عمومی، افزایش سطح انرژی و عضلانی شدن بدن، افزایش گلبول‌های قرمز خون و رفع کم‌خونی، کنترل قند، فشار و چربی خون، تقویت سیستم قلبی عروقی، جوان‌سازی و ترمیم پوست و مو، جلوگیری از پیری زودرس، تقویت سیستم عصبی، بهبود عملکرد مغز و تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر و همچنین تقویت معده، بهبود عملکرد روده، هضم آسان غذا و رفع یبوست اشاره کرد. آش هلی با حبوبات (نخود و لوبیا)، سبزیجات (تره، گشنیز، جعفری و اسفناج)، برنج، کدو، گوجه سبز، شکر و ادویه درست می‌شود و معمولا آن را با پیاز داغ و نعنا داغ تزیین می‌کنند.
مواد لازم برای چهار نفر
- یک پیمانه نخود
- یک پیمانه لوبیا
- یک کیلوگرم سبزیجات (تره، گشنیز، جعفری و اسفناج)
- یک پیمانه برنج
- یک عدد کدو متوسط
- گوجه سبز (هلی) به مقدار لازم
- یک قاشق مرباخوری شکر سرخ
- آب به مقدار لازم
- پیاز داغ و نعنا داغ برای تزیین
- نمک، فلفل سیاه و زردچوبه به مقدار لازم
- روغن زیتون به مقدار لازم
طرز تهیه هلی آش
نخود و لوبیا را از شب قبل در آب خیس کنید. سپس آب آن‌ها را خالی کنید و با آب تازه روی حرارت متوسط گاز بپزید. برنج را از یک ساعت قبل خیس کنید. پس از پخت کامل حبوبات، آب برنج را خالی کنید و برنج را نیز در قابلمه بریزید. پس از حدود ۱۵ دقیقه، سبزیجات خرد شده را به مواد داخل قابلمه اضافه کنید و آش را برای حدود ۲۰ دقیقه بپزید. کدوی خرد شده را در آش بریزید و آش را خوب هم بزنید.
در آخرین مرحله پخت آش، گوجه سبز و شکر سرخ را به‌همراه نمک، فلفل سیاه، زردچوبه و روغن زیتون به آش بیفزایید و اجازه دهید تا هلی آش جا بیفتد. برای سرو، آش را در کاسه بکشید و روی آن را با پیاز داغ و نعنا داغ تزیین کنید.
نکات مهم برای تهیه هلی آش
- افزودن کدو به هلی آش، سلیقه‌ای است و شما می‌توانید آن را حذف کنید.
- هلی آش، غذایی سنگین و مقوی است و می‌توان آن را به‌عنوان ناهار یا شام سرو کرد.
ماش آش
آش ماش، یکی از انواع آش اصیل ایرانی است که در استان گلستان، یزد، اصفهان، لرستان و کرمان با مواد اولیه متنوع و طرز تهیه‌های مختلف درست می‌شود. این آش به‌دلیل دارا بودن ماش از خواص فراوانی برای سلامتی از جمله درمان سرماخوردگی، کاهش کلسترول خون و درمان کم‌خونی برخوردار است.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۲۵۰ گرم گوشت چرخ‌کرده
- نصف پیمانه پیاز پوست کنده و رنده شده
- ۲۵۰ گرم ماش
- ۱۰۰ گرم عدس
- نصف پیمانه پیاز داغ
- نصف پیمانه برنج
- ۲۵۰ گرم جعفری و گشنیز خرد شده
- نمک، فلفل سیاه و زردچوبه به مقدار لازم
- نعنا داغ و پیاز داغ برای تزیین
طرز تهیه ماش آش
عدس و ماش را از شب قبل خیس کنید. سپس آب آن‌ها را خالی کنید و با آب تازه بپزید. گوشت چرخ‌کرده، پیاز رنده شده، نمک، فلفل و زردچوبه را در یک کاسه بریزید و خوب با هم ورز دهید. سپس از آن کوفته ریزه‌هایی به‌اندازه فندق درست کنید. پیاز داغ را به‌همراه برنج و سبزی خرد شده به عدس و ماش پخته بیفزایید. کوفته قلقلی‌ها را پس از نیمپز شدن برنج و سبزی در قابلمه آش بریزید و چند دقیقه آش را هم نزنید تا گوشت خودش را بگیرد. اجازه دهید تا آش جا بیفتد. برای تزیین از نعنا داغ و پیاز داغ استفاده کنید.
نکات مهم برای تهیه ماش آش
- در صورت تمایل، سه تا چهار عدد شلغم خرد شده هم به آش اضافه کنید.
- نسخه کرمانی آش ماش به‌صورت گیاهی و با ماش، نخود، لوبیا چیتی، عدس، پیاز، روغن زیتون، دارچین، نمک، فلفل و زردچوبه درست می‌شود.
- آش ماش در لرستان و یزد به‌صورت گیاهی طبخ می‌شود؛ اما با نسخه کرمانی آن متفاوت است. ماش، برنج، سبزی آش (تره، جعفری، گشنیز و اسفناج)، رب گوجه‌فرنگی، نمک، فلفل و زردچوبه از مواد تشکیل‌دهنده این نوع آش ماش هستند که معمولا با پیاز داغ و نعنا داغ تزیین می‌شود.
- طرز تهیه آش ماش اصفهانی کمی متفاوت است. برای تهیه این نسخه از آش ماش به ماش، جو پرک، برنج، گوشت چرخ‌کرده گوسفندی، سبزی آشی، پیاز داغ، نمک، فلفل سیاه و زردچوبه نیاز دارید. آش ماش اصفهانی با طعمی متفاوت با نعنا داغ تزیین شده و با کشک سرو می‌شود.
گوجه آش
گوجه آش، آشی خوشمزه و مقوی است که با گوشت چرخ‌کرده، پیاز، برنج، گوجه‌فرنگی، نمک و فلفل سیاه درست می‌شود.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۲۵۰ گرم گوشت چرخ‌کرده
- نصف پیمانه پیاز پوست کنده و رنده شده
- یک پیمانه برنج از قبل خیس خورده
- ۴ عدد گوجه‌فرنگی متوسط رنده شده
- نمک و فلفل سیاه به مقدار لازم
- آب به مقدار لازم
- روغن به مقدار لازم
- نعنا داغ برای تزیین
طرز تهیه گوجه آش
مقداری روغن در یک قابلمه بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا روغن داغ شود. سپس پیاز رنده شده را در قابلمه بریزید و آن را کمی تفت دهید تا سبک شود. نمک، فلفل سیاه و گوشت چرخ‌کرده را در قابلمه بریزید و همراه با پیاز کمی تفت دهید تا رنگ گوشت تغییر کند. سپس پوره گوجه‌فرنگی را به گوشت و پیاز بیفزایید و چند دقیقه صبر کنید تا گوجه‌فرنگی کمی تفت بخورد. آب و برنج از قبل خیس خورده را در قابلمه بریزید و شعله گاز را زیاد کنید تا آب به جوش آید. سپس شعله گاز را کم کنید و درب قابلمه را ببندید تا آش برای حدود دو تا سه ساعت بپزد و جا بیفتد. در آخرین لحظه، نعنا داغ را در آش بریزید و سپس آن را سرو کنید.
نکات مهم برای تهیه گوجه آش
- اضافه کردن نعنا داغ سلیقه‌ای است و می‌توان آن را حذف کرد.
کئی آش
کئی آش، یک آش متفاوت و خوشمزه گلستانی است که با برنج، نمک، آب و کدوی زرد درست می‌شود و آن را با آب انار، شکر و نعنا خشک، مزه‌دار می‌کنند.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۲ پیمانه برنج از قبل خیس کرده
- نمک به مقدار لازم
- آب به مقدار لازم
- ۴ عدد کدوی زرد پوست کنده و نگینی خرد شده
- یک پیمانه آب انار
- ۲ قاشق چای‌خوری شکر
- یک قاشق چای‌خوری نعنا خشک
طرز تهیه کی آش
آب برنج از قبل خیس کرده را خالی کنید و آن را همراه با آب تازه و نمک در قابلمه بریزید. قابلمه را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا برنج بپزد. سپس کدوی زرد خرد شده را در آش بریزید و صبر کنید تا آش جا بیفتد. آب انار را با نمک، شکر و نعنا خشک مخلوط کنید و در آخر در آش بریزید. سپس آش را سرو کنید.
آش اسپه شله
آش اسپه شله یا اسبه آش، شباهت بسیاری به کی آش دارد. تنها تفاوت این دو آش در استفاده از سبزی‌های معطر (جعفری، شوید، اسفناج و گشنیز) است. آش اسپه شله، آشی مقوی برای فصل زمستان است و می‌توان آن را برای درمان سرماخوردگی تجویز کرد.
مواد لازم برای دو نفر
- یک پیمانه برنج از قبل خیس کرده
- دو پیمانه انار ترش
- ۵۰۰ گرم سبزی (جعفری، شوید، اسفناج و گشنیز) خرد شده
- ۲ قاشق غذاخوری نعنا خشک
- شکر و نمک به مقدار لازم
طرز تهیه آش اسپه شله
برنج از قبل خیس کرده را با آب تازه و نمک در قابلمه بریزید و روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا برنج بپزد. پس از حدود ۱۰ دقیقه، سبزی خرد شده را در آش بریزید و اجازه دهید تا سبزی و برنج کاملا با هم بپزند. در همین حین، دانه‌های انار را با گوشتکوب له کنید تا آب آن گرفته شود. سپس آب انار را با شکر و نعنا خشک مخلوط کنید. مخلوط آب انار را در آخرین مرحله در آش بریزید و آش را پس از ۱۵ دقیقه سرو کنید. برای تزیین، می‌توانید از دانه‌های انار استفاده کنید.
آش ماست گرگانی
آش ماست، یکی از انواع آش ایرانی است که در شهرهای مختلف ایران، تهیه می‌شود. آش ماست در گرگان نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است و به‌صورت سرد یا گرم سرو می‌شود. برای تهیه این آش خوشمزه در گلستان اغلب از اسفناج، گشنیز، جعفری و برگ‌های سیر استفاده می‌کنند. جالب است بدانید که در برخی از طرز تهیه‌ها به‌همراه این آش، سیب‌زمینی سرخ شده هم سرو می‌شود. کدو سبز، برنج، ماست محلی و نمک از دیگر مواد تشکیل‌دهنده آش ماست گرگانی هستند.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۵۰۰ گرم سبزی (شامل اسفناج، گشنیز، جعفری و برگ سیر تازه) خرد شده
- ۴ عدد کدو سبز پوست کنده و حلقه‌ای خرد شده
- یک و نیم پیمانه برنج از قبل خیس کرده
- ۲ پیمانه ماست (ترش)
- ۳ پیمانه آب
- نمک به مقدار لازم
- یک قاشق غذاخوری نعنا خشک
طرز تهیه آش ماست گرگانی
آب را در قابلمه روی حرارت متوسط گاز به جوش آورید. سپس برنج از قبل خیس کرده را با نمک در آب جوش بریزید تا کمی بپزد. پس از چند جوش، برگ سیر ریز خرد شده را در قابلمه بریزید و آن را برای چند دقیقه بپزید تا نرم شود. سپس سبزی خرد شده و کدوی حلقه‌ای خرد شده را به آش اضافه کنید و آش را برای ۲۰ تا ۲۵ دقیقه دیگر بپزید. در همین حین، ماست را هم بزنید و آب را به‌تدریج به آب اضافه کنید تا ماست کمی رقیق شود. سپس نعنا خشک را به‌همراه ماست رقیق شده در آش بریزید. آش را پس از چند دقیقه سرو کنید.
نکات مهم برای تهیه آش ماست گرگانی
- برخی افراد به این آش عدس یا لپه هم اضافه می‌کنند.
- از ماست محلی و كمی سفت برای تهیه آش ماست استفاده کنید.
- برای تزیین آش ماست از نعنا داغ و در صورت تمایل سیر کوبیده شده استفاده کنید.
آش خمیری غش یا غلاق
آش خمیری غش یا غلاق، یک آش متفاوت و خوشمزه است که به‌صورت سرد سرو می‌شود. برای تهیه این آش در ابتدا تکه‌های کوچک خمیر در آب پخته می‌شود. سپس اجازه می‌دهند تا آش سرد شود. آش خمیر غش یا غلاق را با مخلوط گوشت، سیر و پیاز سرخ شده و ماست سرد سرو می‌کنند.
مواد لازم برای پنج نفر
- ۵۰۰ گرم آرد
- ۲ تا ۳ لیوان ماست غلیظ
- ۳۰۰ گرم گوشت چرخ‌کرده
- یک عدد پیاز بزرگ پوست کنده و رنده شده
- ۴ حبه سیر پوست کنده و رنده شده
- ۲ قاشق غذاخوری رب گوجه‌فرنگی
- آب، نمک و زردچوبه به مقدار لازم
طرز تهیه آش خمیری غش یا غلاق
آرد، نمک و آب را مخلوط کنید و آن را ورز دهید تا به‌شکل خمیر دربیاید. روی خمیر را با پارچه تمیز بپوشانید و آن را برای دو ساعت کنار بگذارید تا استراحت کند. سپس آن را با وردنه روی سطح کار خود باز کنید و به‌شکل مربع‌های کوچک برش بزنید. یک قابلمه را پر از آب کنید و آن را روی حرارت زیاد گاز قرار دهید تا آب به جوش آید. سپس شعله گاز را کم کنید، کمی نمک و روغن در آب جوش بریزید و در ادامه، مربع‌های خمیری را در آب بیندازید تا بپزند. پس از پخت مربع‌های خمیری و سفید شدن آب، شعله گاز را خاموش کنید تا آش سرد شود.
در همین حین، پیاز را با کمی روغن در تابه تفت دهید تا سبک و طلایی شود. سپس سیر و زردچوبه را به پیاز بیفزایید و تفت دادن را برای یک دقیقه دیگر ادامه دهید. گوشت چرخ‌کرده را به‌شکل کوفته قلقلی دربیاورید و در تابه بریزید. سپس رب گوجه‌فرنگی را با کمی آب جوش در تابه بریزید و درب تابه را ببندید تا گوشت برای چند دقیقه بپزد و طع‌مدار شود. پس از سرد شدن آش، ماست را در قابلمه بریزید و در آخر، مخلوط گوشت را به آش اضافه کنید.
آش گزنه
چغندر پخته، عدس، نخود، لوبیا، باقالا، کدوحلوایی، گشنیز، جعفری، گزنه، سیر، ماست، آرد گندم ، نمک و زردچوبه از مواد تشکیل‌دهنده آش گزنه هستند؛ البته این آش در برخی نقاط گلستان با گزنه، گیاه گاو زبان، برنج، رب انار و شکر طبخ می‌شود. آش گزنه، غذایی است که در استان‌های شمالی کشور از محبوبیت بسیاری برخوردار است و به‌دلیل خواص فراوان برای سلامتی در رژیم غذایی مردم این منطقه قرار دارد.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۵۰۰ گرم آرد گندم
- ۳۰ گرم لوبیا
- ۵۰ گرم نخود
- ۵۰ گرم عدس
- ۵۰ گرم چغندر
- ۵۰ گرم باقلا
- ۵۰ گرم سیر پوست کنده و رنده شده
- ۵۰ گرم جعفری
- ۱۰۰ گرم گشنیز
- ۱۰۰ گرم کدو حلوایی
- یک کیلوگرم ماست
- زردچوبه و نمک به مقدار لازم
طرز تهیه آش گزنه
حبوبات را از شب قبل خیس کنید و چند بار آب آن‌ها را عوض کنید تا نفخ آن‌ها گرفته شود. سپس حبوبات را به‌همراه چغندر بپزید. پس از پخت کامل حبوبات، کدو حلوایی را به‌همراه سیر، گشنیز و جعفری خردشده و مقداری نمک و زردچوبه در قابلمه بریزید و اجازه دهید تا آش روی حرارت ملایم گاز بپزد. در همین حین، آرد را با آب مخلوط کنید و کمی ورز دهید تا یک خمیر یکدست داشته باشید. خمیر را با وردنه روی سطح کار پهن کنید. سپس آهسته، آهسته آن را تا بزنید و زیر هر تای آن، کمی آرد بپاشید تا لایه‌ها به هم نچسبند.
خمیر را به‌صورت افقی با چاقو برش بزنید. تکه‌های خمیر را پس از پخته شدن حبوبات و سبزیجات در آش بریزید. در مرحله آخر، ماست حل شده در آب را به آش اضافه کنید و چند دقیقه صبر کنید تا آش جا بیفتد.
دیگر آش‌های گلستانی
آش خمیر
آش خمیر، یکی از لذیذترین آش‌های ترکمنی است که از با نخود، لوبیا، ماش، رشته، گوشت، کدو، سبزی آش و ادویه درست می‌شود و آن را با آلوچه یا ترشی انار، مزه‌دار می‌کنند. این آش، غذایی بسیار مقوی برای فصل زمستان است.
دو آش
دو آش یا آش دوغ گرگانی، یکی از نسخه های خوشمزه‌این آش ایرانی است که از ترکیب برنج، سبزی، سیر خام، اسفناج، نعنا و دوغ درست می‌شود.
شیر آش
شیر آش، شباهت بسیاری به شیر برنج دارد و با شکر، شیر و برنج درست می‌شود.
طرز تهیه انواع خورش گلستانی
خورش اسفناج و ماش (ماش پتی خارش)
ماش پتی خارش یا خورش ماش، یکی از غذاهای محلی گیاهی استان گلستان است که روش پخت سنتی آن، ثبت ملی شده است. این خورش لذیذ و متفاوت به‌دلیل وجود اسفناج، کدو تنبل، چغندر قرمز، سیر، آب نارنج و ماش، سرشار از مواد معدنی و ویتامین‌های مختلف است. خورش ماش در شهرستان گرگان و روستاهای اطراف از جمله روستای زیارت، نومل، کلاجان سادات و قاجار و... از محبوبیت بالایی به‌خصوص در فصل بهار و زمستان برخوردار است. این خورش معمولا به‌همراه پلو کته و کوکو سیب‌زمینی سرو می‌شود.
طبخ خورش ماش به‌صورت سنتی بدون روغن صورت می‌گیرد و از مواد اولیه آن می‌توان به ماش، لوبیا چشم بلبلی، گیاهان جنگلی (گوش بز، اسفناج و...)، رب آلوی جنگلی، شکر، سیر، نمک، فلفل و ادويه اشاره کرد. لازم به ذکر است که ماش پتی خارش در برخی نقاط استان گلستان به‌صورت سرد هم سرو می‌شود.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۲ پیمانه ماش
- نصف پیمانه لوبیا چشم بلبلی
- ۱۵۰۰ گرم اسفناج خرد شده
- ۱۵۰ گرم کدو تنبل خرد شده یا ۳ عدد لبوی کوچک
- ۴ حبه سیر پوست کنده، رنده شده و سرخ شده
- یک قاشق سوپ‌خوری رب انار
- یک قاشق سوپ‌خوری آرد سفید
- نمک، فلفل و زردچوبه به مقدار لازم
طرز تهیه خورش اسفناج و ماش
لوبیا را از شب قبل خیس کنید و چند بار آب آن را عوض کنید تا نفخ لوبیاها گرفته شود. سپس آب لوبیا را خالی کنید، آن را در یک قابلمه آب تازه بریزید و روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا بپزد. ماش را نیز به‌صورت جداگانه در یک قابلمه آب، روی حرارت متوسط گاز بپزید. پس از پخت کامل ماش و کم شدن آب داخل قابلمه، مقداری آب سرد در قابلمه بریزید تا پوست ماش کنده شود و به روی آب بیاید. پوست ماش را با کفگیر از روی آب بردارید و دور بریزید.
اسفناج خرد شده را در قابلمه ماش بریزید و آن را برای چند دقیقه همراه با ماش بپزید. سپس آرد را در کمی آب سرد حل کنید و به‌همراه لوبیای پخته، سیر داغ، نمک، فلفل و زردچوبه به مخلوط اسفناج و ماش بیفزایید. شعله گاز را کم کنید. پس از حدود ۲۰ دقیقه، کدو حلوابی یا لبوی نگینی خرد شده را در خورش بریزید و اجازه دهید تا خورش جا بیفتد. سپس رب انار را در قابلمه بریزید. خورش اسفناج و ماش، پس از چند دقیقه آماده سرو است.
نکات مهم برای تهیه خورش اسفناج و ماش
- به‌جای رب انار از آب نارنج تازه نیز می‌توان استفاده کرد.
- اگر طعم ملس را دوست دارید، یک قاشق شکر را به‌همراه آرد در خورش بریزید.
- اگر به لبو و کدو حلوایی دسترسی دارید، می‌توانید از هر دوی آن‌ها در تهیه این خورش استفاده کنید.
خورش ساک
خورش ساک، یکی از انواع خورش شمالی محبوب در استان‌های مازندران، گلستان و به‌خصوص شهر گرگان است که معمولا در جشن‌های رسمی یا مراسم عزا سرو می‌شود. گوشت، نخود، سیر، پیاز، آرد، اسفناج و آب انار از مواد تشکیل‌دهنده خورش ساک هستند. خورش ساک را می‌توان با انواع پلو مانند زرشک پلو یا برنج ساده سرو کرد. تهیه این خورش نیاز به دقت و زمان کافی دارد؛ اما نگران نباشید، کافی است فقط یک بار این غذای خوشمزه را در خانه درست کنید تا در طبخ آن، مهارت پیدا کنید.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۴۰۰ گرم گوشت
- ۲۵۰ گرم نخود
- یک عدد پیاز متوسط پوست کنده و نگینی خرد شده
- ۷۰۰ گرم اسفناج
- نصف پیمانه آب نارنج
- روغن به مقدار لازم
- یک قاشق چای‌خوری زردچوبه
- ۴ قاشق چای‌خوری آرد
- ۴ حبه سیر پوست کنده و رنده شده
- نمک و فلفل به مقدار لازم
- ۶ پیمانه آب
طرز تهیه خورش ساک
نخود را از شب قبل خیس کنید و حتما چند بار آب آن را عوض کنید تا نفخ نخود از بین برود و راحت‌تر بپزد. سپس نخودها را با آب تازه روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا کمی نرم شوند. شعله گاز را خاموش کنید و نخودها را از روی حرارت بردارید. سپس به کمک یک جسم سنگین مانند وردنه یا هاون، نخودها را روی یک سطح صاف فشار دهید تا پوست آن‌ها جدا شود.
برای آماده‌سازی گوشت، مقداری روغن را در یک قابلمه، روی حرارت متوسط گاز داغ کنید. سپس پیازهای نگینی خرد شده را در روغن بریزید و آن‌ها را تفت دهید تا سبک و طلایی شوند. گوشت خورشتی را به پیاز داغ بیفزایید و آن را نیز کمی تفت دهید تا تغییر رنگ دهد. سپس زردچوبه، فلفل و در صورت تمایل کمی دارچین در قابلمه بریزید و با گوشت و پیاز مخلوط کنید. پس از حدود دو دقیقه، ۶ پیمانه آب در خورش بریزید و صبر کنید تا آب به جوش آید. سپس شعله گاز را کم کنید و درب قابلمه را بگذارید تا گوشت برای دو ساعت بپزد.
پس از پخت کامل گوشت، اسفناج‌های خرد شده را به خورش اضافه کنید. آرد را نیز با نصف پیمانه آب سرد مخلوط کنید و در خورش بریزید تا لعاب و غلظت آن را زیاد کند. به خورش به مقدار لازم، نمک بزنید و آن را برای ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دیگر بپزید. در همین حین، سیر رنده شده را در یک تابه با کمی روغن با زردچوبه تفت دهید. در پایان، آب نارنج و سیر داغ را در خورش بریزید و آن را پس از چند دقیقه با پلو سرو کنید.
نکات مهم برای تهیه خورش ساک
- برای جدا کردن پوست نخود می‌توانید در ابتدا آن را با کمی جوش شیرین بپزید تا پوست آن راحت‌تر بلند شود.
- برخی افراد، قبل از اضافه کردن اسفناج، گوشت پخته شده را ریش ریش می‌کنند و دوباره در خورش می‌ریزند.
- برای لعاب‌دار شدن خورش و از بین رفتن سفتی نخودها، می‌توان نخودهای پخته را با پشت قاشق له کرد و سپس در خورش ریخت. البته توجه داشته باشید که نخودها نباید کاملا له شوند و فقط کمی فشار کافی است.
- برای افزودن آرد به خورش ساک، می‌توان آن را بدون آب به اسفناج اضافه کرد و سپس در قابلمه ریخت.
- به‌جای آرد می‌توان از جو پرک آسیاب شده هم استفاده کرد.
- شما می‌توانید به‌جای آب نارنج، آب لیموی تازه هم در خورش ساک بریزید.
- اگر طعم اسفناج را دوست ندارید، کمی جعفری خرد شده به آن اضافه کنید.
- برخی افراد این خورش را با نعنا داغ و سیر داغ تزیین می‌کنند.
کدو ترشک
کدو ترشک یا کئی ترشک، یک خورش محبوب گلستانی است که با آب نارنج، سیر، رب انار، پیاز، کدو سبز و ادویه درست می‌شود و غذایی گیاهی به شمار می‌آید. کدو ترشک را می‌توان با پلو سرو کرد.
مواد لازم برای پنج نفر
- ۲ قاشق غذاخوری آب نارنج
- یک قاشق سوپ‌خوری رب انار
- یک بوته سیر پوست کنده و رنده شده
- یک کیلوگرم کدو سبز پوست کنده و حلقه‌ای خرد شده
- ۳ عدد پیاز پوست کنده و نگینی خرد شده
- نعنا داغ به مقدار لازم
- نمک و فلفل به مقدار لازم
- ۳ قاشق غذاخوری روغن
طرز تهیه کدو ترشک
روغن را در یک تابه بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا داغ شود. سپس پیازهای نگینی خرد شده را در روغن بریزید و آن‌ها را سرخ کنید تا طلایی و سبک شوند. در ادامه سیر رنده شده را به پیاز اضافه کنید و آن‌ها را برای حدود یک دقیقه تفت دهید تا بوی سیر بلند شود. این مخلوط را کنار بگذارید. کدوی خرد شده را جداگانه در یک تابه سرخ کنید و روی کاغذ روغنی قرار دهید تا روغن اضافه آن‌ها کشیده شود. سپس آن‌ها را در تابه پیاز و سیر سرخ شده بریزید.
تابه را دوباره روی حرارت متوسط گاز قرار دهید و نمک، فلفل، آب نارنج و رب انار را به مواد داخل تابه بیفزایید. درب تابه را ببندید و اجازه دهید تا خورش روی حرارت ملایم گاز جا بیفتد. در این مرحله می‌توانید کدو ترشک را بکوبید یا آن را به‌صورت خورش سرو کنید. برای تزیین از سیر داغ، پیاز داغ، نعنا داغ و گردو استفاده کنید.
نکات مهم برای تهیه کدو ترشک
- برخی افراد در کدو ترشک، گوجه‌فرنگی نیز می‌ریزند.
- به‌جای رب انار، می‌توانید از انار دان شده هم استفاده کنید.
- خورش کدو سبز باید آن‌قدر بپزد که به روغن بیفتد.
- یک طرز تهیه متفاوت دیگر برای کدو ترشک وجود دارد. در این دستور پخت، عدس پخته شده را پوره می‌کنند. سپس آن را با سیر داغ و کدو حلوایی نگینی خرد شده و سرخ شده مخلوط می‌کنند. پس از جا افتادن غذا نیز به کدو ترشک، کشک اضافه می‌شود.
انواع دیگر خورش‌های گلستانی
خورشت گوشت و پلو، خورشت فسنجان (فسنجان خورش)، خورش قیمه (قیمه خارش)، خورشت باقلا آب‌پز (باقلا پته)، خورشت اسفناج (اسپناق خارش) و خورشت بادمجان (بانجام خارش) از دیگر خورش‌های ایرانی هستند که در استان گلستان طبخ می‌شوند.
طرز تهیه دیگر غذاهای گلستانی
کوکوی اسفناج گرگانی
کوکو سبزی، یکی از انواع کوکو در ایران است که در هر منطقه‌ای به شکلی متفاوت طبخ می‌شود. برای تهیه نسخه گرگانی کوکو سبزی به اسفناج، گشنیز، تخم‌مرغ، آرد سیفد و سیر نیاز دارید. کوکوی اسفناج را با نان تازه، گوجه‌فرنگی، سبزی خوردن و خیار شور سرو کنید.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۴۰۰ گرم اسفناج خرد شده
- ۲۰۰ گرم گشنیز خرد شده
- ۲ عدد تخم‌مرغ
- نمک، فلفل و زردچوبه به مقدار لازم
- یک قاشق سوپ‌خوری آرد سفید
- ۲ حبه سیر پوست کنده و رنده شده
طرز تهیه کوکوی اسفناج گرگانی
اسفناج خرد شده، سير و گشنیز را در یک کاسه بزرگ بریزید و هم بزنید تا مخلوط شوند. سپس تخم‌مرغ‌های هم‌زده، نمک، فلفل و زردچوبه را در کاسه بریزید و مواد را خوب هم بزنید. در آخر، آرد سفید را به مایه کوکو بیفزایید و مواد را با هم مخلوط کنید تا یک مایه یکدست داشته باشید. روغن را در یک تابه بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا داغ شود. سپس یک قاشق غذاخوری از مایه کوکو را بردارید و در تابه بریزید. شعله گاز را کم کنید و اجازه دهید تا کوکو خودش را بگیرد. پس از سرخ شدن کوکو، آن را برگردانید تا طرف دیگر کوکو نیز سرخ شود. این کار را با بقیه مایه کوکو تکرار کنید تا تمام شود.
نکات مهم برای تهیه کوکوی اسفناج گرگانی
- به‌جای گشنیز می‌توانید از تره یا پیازچه هم استفاده کنید.
- برخی افراد در ابتدا برگ‌های اسفناج را با کمی آب می‌پزند تا آب اضافه آن‌ها کاملا کشیده شود.
- شما می‌توانید از مقداری شنبلیله خشک شده نیز در تهیه این کوکو استفاده کنید.
- بهتر است مایه کوکو برای یک ساعت در یخچال استراحت کند.
کپور کله
مردم شهر کردکوی استان گلستان، یک غذای خوشمزه و مشهور به نام کپور کله دارند که با ماهی کپور، سیر، جعفری، پیاز، رب انار و ادویه درست می‌شود. این غذا طرز تهیه ساده‌ای دارد و به‌دلیل استفاده از ماهی، غذایی مقوی و بسیار مفید است.
مواد لازم برای دو نفر
- ۴۰۰ گرم ماهی کپور پاک شده و خرد شده به تکه‌های ۱۰ سانتی‌متری
- یک عدد پیاز متوسط پوست کنده (نیمی از پیاز را خلالی خرد کنید و نیم دیگر آن را رنده ریز کنید)
- ۲۰ گرم جعفری ریز خرد شده
- ۲ قاشق غذاخوری سیر خشک و سرخ شده (حدود ۳ دقیقه)
- ۱۰ گرم نعنا خشک و سرخ شده (حدود ۳۰ ثانیه)
- یک قاشق غذاخوری رب انار
- نمک، فلفل سیاه و زردچوبه به مقدار لازم
- روغن به مقدار لازم
طرز تهیه کپور کله
سه لیوان آب را در یک قابلمه بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا آب به جوش آید. سپس ماهی خرد شده را با نمک، فلفل سیاه و پیاز رنده شده در قابلمه بریزید و ماهی را برای ۱۵ دقیقه بپزید. ماهی‌ها را از قابلمه بیرون بیاورید و تیغ‌های آن را جدا کنید. سپس ماهی‌های پخته را دوباره در قابلمه بریزید. جعفری، نعنا داغ، سیر داغ و رب انار را در قابلمه بریزید و کپور کله را برای ۱۵ دقیقه دیگر روی حرارت ملایم گاز بپزید تا جا بیفتد. برای سرو، ماهی را در دیس بکشید و آب آن را در کاسه بریزید تا در آن نان تیلیت کنید.
نکات مهم برای تهیه کپور کله
- میزان استفاده از ادویه‌جات در این غذا کاملا سلیقه‌ای است؛ اما نباید به‌طوری باشد که ادویه بر طعم غذا قالب شود.
بورک
بورک یا بوروک، غذایی شبیه به پیراشکی است که در سراسر ایران تهیه می‌شود و خاستگاه آن را به کشور ترکیه نسبت می‌دهند. نسخه گلستانی بورک با طعمی لذیذ به‌عنوان وعده اصلی سرو می‌شود و دارای انواع بینظیری از جمله بورک گوشت و بورک اسفناج است. این غذا در مناطق ترکمن نشین استان گلستان، طرفداران بسیاری دارد.
مواد لازم برای دو نفر
- ۲۰۰ گرم گوشت چرخ‌کرده
- ۳ عدد سیب‌زمینی متوسط
- یک عدد پیاز متوسط پوست کنده و رنده شده
- نمک، فلفل و زردچوبه به مقدار لازم
مواد لازم برای تهیه خمیر
- یک عدد تخم‌مرغ
- یک لیوان شیر
- یک قاشق غذاخوری مایه خمیر فوری
- یک چهارم لیوان آب ولرم
- یک چهارم قاشق مرباخوری نمک
- یک کیلوگرم آرد
- یک لیوان روغن مایع
طرز تهیه بورک
برای آماده‌سازی خمیر، یک چهارم لیوان آب ولرم را با خمیر مایه در یک کاسه مخلوط کنید. سپس درب ظرف را ببندید و آن را ۱۵ دقیقه کنار بگذارید تا خمیر مایه فعال شود. در ادامه روغن، شیر، تخم‌مرغ، مایه خمیر عمل آمده، نمک، شکر و آرد الک شده را در یک ظرف بزرگ بریزید و با یکدیگر مخلوط کنید. توجه داشته باشید که آرد را باید با کمک الک و کم‌کم به مواد بیفزایید. خمیر را برای ۲۰ دقیقه ورز دهید. سپس روی آن را با سلفون یا پارچه تمیز بپوشانید و آن را برای دو ساعت کنار بگذارید تا خمیر به عمل بیاید و حجم آن دو برابر شود. برای آماده‌سازی مواد داخل بورک، در ابتدا سیب‌زمینی‌ها را آب‌پز کنید. در همان حین، پیاز رنده شده، گوشت چرخ‌کرده، نمک، فلفل و زردچوبه را در یک کاسه مخلوط کنید و ورز دهید. سپس سیب‌زمینی آب‌پز شده و رنده شده را به گوشت بیفزایید و مواد را با هم مخلوط کنید.
خمیر به‌عمل آماده را روی سطح کار آردپاشی شده با وردنه پهن کنید. سپس به کمک یک قالب گرد بزرگ یا ته لیوان، آن را قالب بزنید. با قاشق کمی از مواد داخل بورک را بردارید و در وسط خمیرهای قالب زده شده قرار دهید. دو سر دایره را روی هم بگذارید و بورک را خوب ببندید. بقیه بورک‌ها را به همین شکل درست کنید. فراموش نکنید که تا زمان آماده شدن همه بورک‌ها، آن‌ها را با پارچه بپوشانید تا خشک نشوند.
روغن را در یک تابه گود روی حرارت متوسط گاز داغ کنید. سپس شعله گاز را کم کنید و بورک‌ها را یکی یکی در روغن بیندازید تا سرخ شوند و مواد داخل آن‌ها بپزد. بورک‌ها را پس از سرخ شدن در صافی فلزی قرار دهید تا روغن اضافه آن‌ها کشیده شود.
نکات مهم برای تهیه بورک
- بورک را می‌توان در فر نیز درست کرد.
- برخی افراد، روی بورک‌ها کنجد یا تخم خرفه می‌پاشند.
- به‌جای گوشت، می‌توان از سوسیس، کالباس یا مرغ نیز استفاده کرد.
بولامه
بولامه یا بولاماق، یکی از غذاهای محلی استان گلستان و قوم ترکمن است که شباهت بسیاری به هلیم دارد. بولامه با برنج، روغن حیوانی و شکر طبخ می‌شود. این غذای مخصوص و خوشمزه، جایگاه ویژه‌ای در رسوم مردم ترکمن و قسمتی از استان گلستان دارد و در مراسم پس از زایمان و هفتمین روز تولد نوزاد به‌عنوان ولیمه سرو می‌شود.
طبخ بولامه در روزهای سرد زمستان برای صبحانه نیز بسیار مرسوم است؛ زیرا مردم گلستان باور دارند که بولامه، باعث تقویت بدن در برابر سرما می‌شود. این غذا در برخی نقاط گلستان با نیشکر طبخ می‌شود. طرز تهیه بولامه کمی سخت و زمانب‌ر است؛ اما مطمئن باشید که نتیجه نهایی، ارزش زحمت و زمان شما را دارد. بولاماق کاچی، نیز غذایی شبیه به بولامه است که با آرد و زردچوبه درست می‌شود.
مواد لازم برای چهار نفر
- ۲ پیمانه برنج نیم‌دانه
- روغن حیوانی یا مخلوط روغن و کره به مقدار لازم
- ۴ پیمانه شکر
- خلال بادام و پسته برای تزیین
طرز تهیه بولامه
برنج را از یک روز قبل در آب خیس کنید. سپس آب آن را خالی کنید و برنج را در یک قابلمه با روغن حیوانی یا مخلوط روغن و کره تفت دهید تا سرخ شود. در ادامه برنج سرخ شده را برای هشت ساعت با آب بجوشانید تا کاملا خمیر شود و روغن موجود در قابلمه، جذب برنج شود. پس از گذشت این زمان، روغنی که کماکان در قابلمه باقی مانده و جذب برنج نشده است را با کمک قاشق از غذا جدا کنید. سپس خمیر برنج را با شکر هم بزنید تا شکر جذب شود. بولامه را در ظرف سرو بکشید و روی آن را با خلال بادام و پسته تزیین کنید.
مانتی
مانتی، یک غذای ترکمنی بسیار خوشمزه است که با خمیر درست می‌شود و داخل آن را با مخلوط گوشت چرخ‌کرده پر می‌کنند. مانتی معمولا با سس‌های مختلف مانند سس کره، گوجه‌فرنگی یا ماست سرو می‌شود.
مواد لازم برای ۶ نفر
- یک کیلوگرم گوشت چرخ‌کرده
- ۲۰۰ گرم چربی چرخ‌کرده
- ۵۰۰ گرم آرد
- ۲ عدد تخم‌مرغ
- ۵۰۰ گرم پیاز پوست کنده و خرد شده
- ۲۰ گرم کره
- ۴ عدد گوجه‌فرنگی کوچک خرد شده (اختیاری)
- نمک و فلفل به مقدار لازم
طرز تهیه مانتی
آرد و تخم‌مرغ را مخلوط کنید. سپس کمی آب به این مخلوط بیفزایید و آن را ورز دهید تا خمیر شما به‌عمل بیاید. گوشت چرخ‌کرده، چربی چرخ‌کرده، نمک، فلفل، گوجه‌فرنگی خرد شده و پیاز خرد شده را مخلوط کنید. سپس خمیر را با استفاده از وردنه به قطر یک سانتی‌متر پهن کنید و آن را با چاقو به‌اندازه دلخواه برش دهید. دو قاشق چای‌خوری از مخلوط گوشت و پیاز را در خمیر قرار دهید و خمیر را ببندید.
یک قابلمه را تا نیمه آب کنید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا آب به جوش آید. سپس یک توری فلزی مشبک را با کمی روغن چرب کنید و مانتی‌ها را روی آن بچینید. توری فلزی را روی آب در حال جوش، روی درب قابلمه قرار دهید و یک درب گود روی مانتی‌ها بگذارید تا مانتی‌ها برای ۴۵ دقیقه با بخار آب بپزند. البته برای پخت مانتی، قابلمه مخصوص مانتی‌پزی نیز موجود است. این قابلمه از چند طبقه مشبک تشکیل می‌شود. برای پخت مانتی، در طبقه اول قابلمه آب می‌ریزند و مانتی‌ها را در طبقات مشبک بالاتر می‌چینند. برای سرو، مانتی‌ها را در یک ظرف بچینید و روی آن‌ها کره آب شده بریزید.
بس بارماق
بس بارماق یا «پنج انگشت»، یکی از غذاهای محلی قزاق‌ها در استان گلستان است که با طعم و مزه‌ای فوق‌العاده، هر سلیقه‌ای را راضی خواهد کرد. بس بارماق، غذایی بر پایه گوشت است.
مواد لازم برای ۶ نفر
- یک کیلوگرم گوشت گوساله یا گوسفند
- ۳۰۰ گرم آرد
- ۲۰۰ گرم نخود
- ۵۰ گرم گندم یا جو
- ۲ عدد پیاز پوست کنده و خرد شده
- یک قاشق غذاخوری رب گوجه‌فرنگی
- ۲ عدد سیب‌زمینی پوست کنده و نگینی خرد شده آب‌پز
- یک عدد هویج پوست کنده و نگینی خرد شده آب‌پز
- یک عدد تخم‌مرغ
- نمک و فلفل به مقدار لازم
- سبزیجات خشک برای تزیین
طرز تهیه بس بارماق
نخود را از شب قبل خیس کنید. سپس آن را با آب تازه بپزید. گوشت، گندم یا جو، فلفل، پیاز خرد شده و رب گوجه‌فرنگی را داخل قابلمه نخودها بریزید و مواد را برای سه ساعت، روی حرارت ملایم گاز بپزید تا گوشت کاملا نرم شود و نخود، حالت ژله‌ای به خود بگیرد. گوشت پخته را از قابلمه دربیاورید و کنار بگذارید.
آب، آرد، نمک و تخم‌مرغ را مخلوط کنید و ورز دهید تا یک خمیر یکدست حاصل شود. سپس خمیر را با وردنه پهن کنید و با استفاده از یک چاقو، آن را به‌شکل مربع‌های ۱۰ سانتی‌متری برش بزنید. تکه‌های خمیر را در قابلمه آب گوشت بریزید و آن‌ها را روی حرارت گاز قرار دهید تا برای ۲۰ دقیقه آب‌پز شوند. مربع‌های خمیری را کم‌کم در آب بریزید تا به‌هم نچسبند و گلوله گلوله نشوند. مربع‌های خمیری را از قابلمه بیرون بیاورید و کنار گوشت پخته شده قرار دهید. سپس آب گوشت را از صافی عبور دهید. برای تزیین از نخود پخته، هویج و سیب‌زمینی آب‌پز و سبزیجات خشک استفاده کنید. فراموش نکنید که آب گوشت را در یک کاسه مجزا، کنار غذا به سر سفره بیاورید.
طرز تهیه مخلفات گلستانی
بورانی کدو
بورانی کدو یا کئی بورانی، یکی از لذیذترین چاشنی‌هایی است که می‌توان در کنار انواع غذاهای گلستانی طبخ کرد. برای تهیه این بورانی به کدو سبز، ماست، زعفران، روغن، گشنیز، نمک و فلفل نیاز دارید.
مواد لازم برای ۶ نفر
- ۸ تا ۱۰ عدد کدو سبز پوست کنده
- ۳ لیوان ماست
- نصف قاشق چای‌خوری زعفران سابیده
- نصف لیوان روغن
- نصف لیوان گشنیز ریز خرد شده
- نمک و فلفل به مقدار لازم
- نعنا خشک برای تزیین
طرز تهیه بورانی کدو
ماست را در کیسه کوچکی بریزید و آن را برای چند ساعت آویزان کنید تا آب آن جدا شود و در نهایت، حدود دو لیوان ماست باقی بماند. کدو سبز را به ضخامت یک بند انگشت به‌شکل حلقه‌ای برش بزنید و آن را بشویید. سپس به کدوها کمی نمک بزنید و آن‌ها را برای حدود ۲۰ دقیقه در آبکش قرار دهید تا آب کدوها گرفته شود. در یک تابه کمی روغن بریزید و آن را روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا روغن داغ شود. سپس کدوها را در روغن قرار دهید و دو طرف آن‌ها را سرخ کنید تا کاملا طلایی شوند. کدوهای سرخ شده را روی دستمال مخصوص آشپزخانه قرار دهید تا روغن اضافه آن‌ها کشیده شود.
زعفران را در کمی آب جوش حل کنید. سپس زعفران را به‌همراه کمی نمک، فلفل و گشنیز در ماست بریزید و مواد را خوب هم بزنید. کدوها را در یک کاسه قرار دهید و لابه‌لای آن‌ها ماست بریزید. آخرین لایه باید ماست باشد. روی بورانی را با قاشق صاف کنید و مقداری نعنا خشک را برای تزیین، روی آن بپاشید.
بورانی اسفناج
ابناق بورانی یا بورانی اسفناج، یکی چاشنی خوشمزه تهیه شده از ماست، اسفناج پخته، نمک و فلفل و سیر است که در استان گلستان، محبوبیت بسیاری دارد.
مواد لازم برای ۶ نفر
- یک کیلوگرم اسفناج
- ۵۰۰ گرم ماست
- ۳ حبه سیر پوست کنده و رنده شده
- ۴ قاشق غذاخوری گردوی خرد شده
- نمک، فلفل و زردچوبه به مقدار لازم
- گل محمدی برای تزیین
طرز تهیه بورانی اسفناج
اسفناج‌های شسته شده را یک استکان آب، زردچوبه و کمی نمک در قابلمه بریزید و آن‌ها را برای چند دقیقه روی حرارت ملایم گاز بپزید. سپس آن‌ها را آبکش کنید و اجازه دهید تا سرد شوند. اسفناج‌ها را با چاقوی ریز خرد کنید یا آن‌ها را بکوبید. سپس اسفناج‌های خرد شده را با ماست، نمک، فلفل و سیر رنده شده در یک کاسه مخلوط کنید. بورانی را برای یک ساعت در یخچال قرار دهید تا سرد شود. روی بورانی اسفناج را با گردوی خرد شده و گل محمدی تزیین کنید.
نکات مهم برای تهیه بورانی اسفناج
- به‌جای سیر، می‌توان از پودر سیر یا موسیر هم استفاده کرد.
- برخی افراد سیر را به‌صورت سرخ شده به بورانی اضافه می‌کنند با آن را به‌همراه اسفناج می‌پزند.
- در برخی طرز تهیه‌ها، کمی نعنای خشک هم به بورانی اضافه می‌شود.
فرهنگ غذایی استان گلستان
عکس از مهیار سیفی
سفره اهالی گلستان، پر از غذاهای رنگارنگ و معمولا ترش مزه است؛ زیرا این غذاهای محلی و خوشمزه با چاشنی‌هایی چون نار ترشی (ترشی انار)، آب نارنج، آبغوره، هلی ترشی (ترشی آلو)، آبلیمو، رب گوجه، انار تیم (ناردان) درست می‌شوند. سیر سركه (سركه سیر)، بانجام سركه (سركه بادامجان) و یارم مسی (سركه با سیب‌زمینی ترش) نیز از دیگر چاشنی‌هایی هستند که در تهیه غذاهای محلی استان گلستان به کار گرفته می‌شوند و طعم و مزه‌ای متفاوت و خاص به غذاها می‌بخشند.
سفره صبحانه در استان گلستان با حضور انواع مرباها از جمله به مربا (مربای به)، س مربا (مربای سیب)، گرز مربا (مربای هویچ)، بهار مربا (مربای بهار نارنج) و آلبالو مربا (مربای آلبالو)، بسیار مفصل است و بهتر است در سفر به این منطقه، تجربه مزه کردن این مرباهای محلی را از دست ندهید. شما می‌توانید این مرباها را به‌عنوان سوغاتی برای عزیزان و دوستانتان نیز بخرید تا آن‌ها را هم در مزه کردن خوراک محلی گلستانی سهیم کنید.
جز حلوا (حلوا گردویی)، آرد حلوا و اماچ حلوا نیز از انواع حلواهای خوشمزه استان گلستان هستند که معمولا در مراسم عزاداری یا به‌عنوان نذری در این منطقه طبخ می‌شوند.
طعم غذاهای گلستانی
مقاله مرتبط:
استان گلستان در حاشیه شرقی دریای خزر، منطقه‌ای زیبا و سرسبز در شمال کشور است که در مقایسه با استان‌های مازندران و گیلان، بازدیدکنندگان کمتری دارد؛ اما این موضوع به این معنا نیست که گلستان، ظرفیت گردشگری پایینی دارد. این استان با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان، یکی از بهترین مقاصد گردشگری در ایران است. آشپزان گلستانی نیز با ترکیب طعم‌های تازه و خوشمزه، غذاهایی را خلق می‌کنند که ممکن است انگشتانتان را نیز با آن‌ها بخورید؛ پس در سفر به این استان به‌هیچ‌وجه، تجربه مزه کردن انواع غذاهای محلی از خورش‌ها گرفته تا پلوها و آش‌ها را از دست ندهید.
هوس سفر به استان زیبا و سرسبز گلستان و مزه کردن غذاهای سنتی این منطقه به سرتان زده است؟ برای امتحان کردن غذاهای معروف استان گلستان، نیازی به سفر به گلستان نیست. کافی است به آشپزخانه بروید تا غذاهای محلی معرفی‌شده در این مقاله از کجارو را درست کنید و با تگ کردن کجارو در اینستاگرام (mykojaro@)، تصاویر آن را با کاربران ما به اشتراک بگذارید. اگر اهل گلستان هستید یا در طبخ غذاهای سنتی آن مهارت دارید، تجربه‌های خود را با کاربران ما در میان بگذارید تا آن‌ها نیز برای تهیه این غذاها ترغیب شوند.
دیدگاه