۲۶ اردیبهشت روز گلونی؛ سربند زنان لر

گُلوَنی یا «گُل وَنی» در گویش لری به‌گونه‌ای از سربند یا روسری چهارگوش که معمولاً از جنس ابریشم با نقش‌های سنتی است گفته می‌شود . این پوششی است که زنان لر به‌طرز خاصی به سر می‌کنند و بخشی از پوشش سنتی زنان و مردان لرستان است. دختران نسل جدید از نوع کوچک آن به‌عنوان روسری استفاده می‌کنند. این روسری یکی از سوغات‌های لرستان است. این سربند درگذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به‌طور کلی سربند و دستار (عمامه) از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان منطقه ایران استفاده می‌شد.

تاریخچه گُلوَنی

سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به‌طور کلی گفته می‌شود که سربند و دستار ، پوششی با سه هزار سال قدمت است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایران‌زمین استفاده شده است. به گفته عطا حسن‌پور، باستان‌شناس؛ بر اساس بیان مورخانی چون هرودت، ریشه سربند، آن‌هم سربند لُری به‌ هخامنشیان و مادها برمی‌گردد. بر اساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های ایرانی همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی‌ناپذیر است.

«دیاکونوف» روسی در کتاب «تاریخ ماد» ، پوشش ایرانی را توصیف می‌کند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی ، هر دو به کار می‌برد. وجود دستاری یا سربندی به دور سر در نقش برجسته‌های تاریخی تائید می‌شود. در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سردارند. در سالنامه‌های آشوریان نیز می‌بینیم که این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، عیلامی‌ها و مادها از این سربند یاد می‌شود و در میان نقش برجسته‌های به‌جامانده این سربند به‌وضوح دیده می‌شود.

در لرستان کتیبه‌های به‌دست آمده است که تصاویر مرد و زن را با سربند و دستار نشان می‌دهد و بیشتر مورخان در توصیف‌هایشان از پوشش اقوام ایرانی به این دستار  یا همان سربند اشاره واضح و مشخص داشته‌اند.

در دوره‌های متأخر نیز کاربرد گُلوَنی شکل رایج‌تری پیدا می‌کند و به‌عنوان مثال در دوره قاجار در عکس‌های گرفته‌شده مردان با پوشش گُلوَنی دیده می‌شوند. مردان گلونی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لریانی مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به‌گاه مهمانی یا جنگ ، به‌منظور تزیین یا نگه‌دارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند.

در نقش آناهیتا روی یک پلاک گچبری در محوطه برزقباله لرستان، آناهیتا درست مانند زنان لر، سربندی به دور سر بسته است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست. همچنین در دوران ساسانی نمونه‌ای از سربند دیده می‌شود که بسیار شبیه گلونی امروزی لرستان است. در گزارش مردم‌نگاری خرم‌آباد نیز به پوشیدن گلونی توسط مردان هم اشاره شده است و از آن به‌صورت سرپوشی از جنس ابریشم یادشده که مردان در مراسم شادی و سرور روی کلاه نمدی به دور سر می‌پیچیدند.

روز گُلوَنی

در روز ۲۶ اردیبهشت هم برنامه‌ی ویژه‌ای در خرم‌آباد برگزار می‌شود که به‌ روز گلونی معروف است ؛ بسیاری از دختران لر، اعم از معلمان، استادان، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و فعالان فرهنگی جزو حامیان این حرکت هستند و با به سر کردن این پوشش این روز را جشن می‌گیرند. رضا ساکی، ایده‌ی اولیه‌ی روز «روسری لری گُلوَنی» را مطرح کرده است و حالا، بحث به‌ روز «مِینا» یعنی پوشش لرهای بختیاری هم کشیده شده است و شبکه‌های اجتماعی را دربر گرفته است. 

امیدواریم در سالی که به نام فرهنگ نام‌گذاری شده است، حرکتی مردمی در راستای حفظ آیین و رسوم قوم لر انجام دهیم و این حجاب زیبای ایرانی را به جهانیان هنر و فرهنگ معرفی کنیم. همچنین خوشبختانه به‌زودی دبیرخانه‌ی گُلوَنی در خرم‌آباد تأسیس و از نماد (لوگو) گُلوَنی رونمایی خواهد شد.