میراث ایران باستان در شهر نیم ور (قسمت دوم)
شهر نیم‌ور یکی از شهرهای تاریخی ایران است که در استان مرکزی قرار دارد. آثار باستانی باقی‌مانده در این شهر، نشان از قدمت چند هزار ساله‌ی آن دارند. در قسمت قبل با تعدادی از این آثار باستانی و تاریخی آشنا شدیم. برای آشنایی با چند اثر تاریخی دیگر نیم‌ور در ادامه با کجارو همراه باشید.
مقاله‌های مرتبط:
نیم‌ور از آنجایی که یک شهر تاریخی و باستانی است، آثار تاریخی متعددی دارد. قدمت برخی از آن‌ها به دوران اشکانیان و ساسانیان بر می‌گردد. علاوه بر این آثار باستانی، از دوران قاجار و صفویه هم آثاری در این شهر بر جای مانده است. در ادامه با تعدادی از آثار تاریخی نیم‌ور آشنا می‌شویم.
معبد خورهه
بقایای معبدی بزرگ مربوط به دوره‌ی اشکانیان و امپراتوری بزرگ پارت‌ها است که در فاصله‌ی ۴۸ کیلومتری شهر محلات و نزدیک به روستای خورهه قرار دارد. خورهه نامی باستانی است به‌معنای محل برآمدن خورشید که در اوستا نیز آمده است. اولین کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار انجام شده است که اسناد آن در آرشیو کاخ گلستان، موجود است اما عمده نتایج به دست آمده در این محوطه‌ی باستانی، مربوط به سلسله حفاری‌هایی است که از سال ۱۹۵۵ میلادی شروع شد. در جریان این حفاری‌ها، علاوه بر اکتشاف سفالینه‌ها و اجناس نقره‌ای مربوط به دوره‌ی سلوکیان، مشخص شد که این مجموعه‌ی باستانی از سه بنای مرتبط با هم تشکیل شده است و بیش از ۳۰۰۰ مترمربع وسعت دارد. ساختمان اصلی که در قسمت جنوبی مجموعه قرار گرفته است و ساختمان‌های شمالی و غربی.
در هریک از این ساختمان‌ها، علاوه بر تالارهای بزرگ، اتاق‌های متعدد، انباری، آشپزخانه و صحن بیرونی (حیاط) قرار داشته است. از دیگر نتایج این حفاری‌ها پیدا شدن گورستانی کوچک در مجاورت این محوطه‌ی باستانی است که در آن ۷ اسکلت به شیوه‌ی اسلامی دفن شده‌اند. از این بناهای بزرگ، تنها بخش‌های اندکی برجای مانده است؛ دو ستون سنگی استوار، بقایای ستون‌های دیگر و بخش‌هایی از دیوارهای سنگی.
این دو ستون باقی‌مانده هرکدام از ۶ قطعه‌سنگ بزرگ روی هم ساخته شده‌اند که در پایین ستون‌ها قطر بیشتری دارند و سرستون‌های آن‌ها کاملا تحت‌تاثیر معماری یونانی ساخته شده‌اند. در نتیجه‌ی کاوش‌های باستان‌شناسی، نظرات گوناگونی پیرامون ماهیت این محوطه‌ی باستانی به وجود آمد. برخی آن را آتشکده و معبدی برای انجام مراسم مذهبی می‌دانند و عده‌ای دیگر معتقدند که کاخ یا عمارتی بوده که یکی از اشراف آن زمان، برای سفرهای فصلی خود ساخته است.
این محوطه‌ی باستانی بزرگ، در ۱۵ دی ۱۳۱۰ و با شماره‌ی ۱۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در نزدیکی این محوطه‌ی باستانی و در کنار رودخانه‌ی روستای خورهه، یکی دیگر از آثار تاریخی این منطقه قرار دارد و آن کتیبه‌ای است که روی سنگ بسیار بزرگی حک شده است. در مورد قدمت این سنگ‌نوشته، برخی از مورخان آن را مربوط به دوران سلجوقیان می‌دانند و برخی قدمت بیشتری برای آن بیان می‌کنند.
بند نیم‌ور
در دشت‌های شمالی منطقه‌ی نیم‌ور، رودخانه‌ی لعل‌بار جریان دارد که از زیرشاخه‌های اصلی قم‌رود است و به‌عنوان مهم‌ترین رودخانه‌ی استان مرکزی شناخته می‌شود. بقایای سدی باستانی مشهور به بند نیم‌ور، روی این رودخانه و در نزدیکی نیم‌ور وجود دارد که احداث آن مربوط به دوره‌ی ساسانیان است و از مهم‌ترین دلایل رونق و شکوفایی این منطقه در آن زمان بوده است.
مصالح به کار رفته در این سد باستانی که در حدود ۱۰۰ متر طول و ۹ متر عرض دارد، سنگ و ساروج است. در قسمتی از این سد، دهانه‌ای به نام چاگور وجود دارد که آب با سرعت بسیار زیادی درون آن می‌چرخد و عبور می‌کند. طبق نظریه‌ای که از زمان‌های دور بین اهالی منطقه بازگو می‌شود، درون این دهانه چرخی مشهور به چرخ الماس وجود دارد که هرچیزی را که از دهانه‌ی چاگور وارد شود، خرد و متلاشی می‌کند و برای اینکه چیزی جلوی جریان آب در کانال سد را نگیرد، ساخته شده است.
این سد باستانی در ۵ بهمن سال ۱۳۷۸ و با شماره‌ی ۲۵۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قلعه‌ی جمشیدی
در مورد قدمت این قلعه‌ی باستانی، که در بین اهالی به قلعه‌ی گبری نیز مشهور است، بین باستان‌شناسان، اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را مربوط به دوره‌ی ساسانی می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را به جمشید، پادشاه باستانی ایران، که نامش در متون پهلوی و اوستا آمده، نسبت می‌دهند. این قلعه به‌لحاظ امنیت و مقاومت در برابر نفوذ دشمن، در بین قلعه‌های باستانی، سرآمد است و در برخی از منابع تاریخی، علت نجات مردم نیم‌ور در جریان حمله‌ی آزادخان افغانی، پناه بردنشان به داخل این قلعه، بیان شده است. در کنار خندق پیرامون قلعه، دروازه‌ی این قلعه نیز ویژگی‌های کم‌نظیری دارد که ورود به آن را برای دشمنان بسیار سخت می‌کرده است. بالای این دروازه، تالاری وجود دارد که در آن ۲۰ نفر تیرانداز، از جهات مختلف قادر به تیراندازی بوده‌اند. همچنین ابزار ضدحریق بسیار ویژه‌ای را برای این دروازه‌ی چوبی ساخته بودند.
در پشت بام قلعه و بالای دروازه، سنگاب بزرگی وجود دارد که آب بسیاری در آن ذخیره می‌شده است. به هنگام نیاز، آبراه این منبع را باز می‌کردند و آب از طریق تنبوشه‌ای مخصوص (لوله‌ی سفالی انتقال آب)، به‌سمت دروازه هدایت می‌شده است. از دیگر امکانات ویژه‌ی این قلعه، کانال‌های زیزمینی مخفی آن است که به زمین‌های زراعی اطراف شهر راه دارد. در محاصره‌ی طولانی آزادخان، مردم از همین راه‌های پنهانی، آذوقه‌ی خود را تهیه می‌کردند و به داخل قلعه می‌بردند. متاسفانه بخش‌های زیادی از این اثر باستانی کم‌نظیر در حال تخریب است و توجه ویژه‌ی مسئولان مربوط را می‌طلبد.
مسجد جامع نیم‌ور
این مسجد که به نام مسجد جمعه نیز مشهور است، در کنار میدان پاچنار، میدان مرکزی بافت قدیم شهر نیم‌ور، قرار گرفته است. این بنای خشتی و گلی را برخی مربوط به دوره‌ی صفویه و عده‌ای نیز مربوط به دوره‌ی قاجاریه می‌دانند. بر اساس کتیبه‌ی موجود در مسجد، بانی ساخت آن، حاج علی عبدالمحمد نیم‌وری بوده است به همین دلیل این مسجد را به نام بانی‌اش نیز می‌شناسند.
سقف این مسجد دارای گنبدهایی اصلی است که روی ستون‌های میانی صحن قرار گرفته‌اند و گنبدک‌هایی که روی ستون‌های کناری صحن، استوار شده‌اند. شبستان این مسجد، سه ورودی اصلی دارد و فضای داخلی آن با طاق‌نماهایی در کناره‌ها تزیین شده است. در مجاورت این مسجد، آب‌انبار و حمام نیز وجود داشته که امروزه اثری از آن باقی نمانده است.
این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دیدگاه