مجموعه کاخ های شهر ممنوعه، بزرگترین مجموعه چوبی جهان

پیشینه شهر ممنوعه

شهر ممنوعه (چینی: 紫禁城 ، پین‌یین: Zǐjinchéng) شهری قدیمی در منطقه پکن، پایتخت کشور چین است و یکی از مهمترین جادبه‌های گردشگری تاریخی این کشور به شمار می‌آید. شهر ممنوعه بزرگ‌ترین مجموعه دست نخورده کاخ از نظر معماری در جهان است. احداث شهر ممنوعه در سال ۱۴۰۶ میلادی با دستور «جو دی» دومین امپراطور سلسله مینگ آغاز شد و ظرف ۱۴ سال ساخته شد.

تا سال ۱۹۱۱ میلادی و نابودی سلسله چینگ (قریب ۵۰۰ سال) جمعا ۲۴ امپراطور در این شهر ممنوعه اقامت کرده و بر چین فرمان‌روایی کرده‌اند. در حال حاضر شهر ممنوعه ۹۶۱ متر طول (در امتداد شمال به جنوب) و ۷۵۳ متر عرض (در امتداد شرق به غرب) و در نتیجه ۷۲۳ هزار مترمربع وسعت دارد. در شهر ممنوعه بیش از ۷۰ ساختمان با حدود ۹۰۰۰ اتاق وجود دارد که مساحتی حدود ۱۵۰ هزار مترمربع زیربنا را شامل می‌شود.

 دیوار در هر ضلع خود یک دروازه را جای داده است. بر روی ضلع جنوبی دروازه نیمروز (Meridian Gate) و بر روی ضلع شمالی دروازه نیروی ایزدی (Gate of Divine Might ) قرار دارد. از سال ۱۹۲۴ بازدید از این مجموعه به عنوان کاخ موزه برای عموم آزاد شد و ممنوعه بودن آن پایان پذیرفت. البته نام این شهر به «گوگونگ» که در زبان چینی به معنای قصر قدیمی است تغییر داده شده است.

شهر ممنوعه دارای دو قسمت داخلی و خارجی است. بخش خارجی جهت برگزاری مراسم خاص مورد استفاده قرار می‌گرفت و دارای سه عمارت اصلی در جهت شمالی – جنوبی و شش عمارت جانبی در شرق و غرب است. بخش داخلی نیز دارای سه کاخ است که محل زندگی و انجام امور اداری امپراطور بوده است.

کاخ‌های متعددی در اطراف این مجموعه اصلی قرار دارد که برای سکونت همسران و فرزندان امپراطور استفاده می‌شده است. باغ سلطنتی در شمالی‌ترین قسمت شهر ممنوعه قرار دارد. دختران امپراطور و خانم‌ها و عموم جوانان عمدتا در سمت شرقی شهر ممنوعه زندگی می‌کردند چرا که خورشید از شرق طلوع می کند و نشانه جوانی و طلوع مجدد است و برعکس در سمت غرب شهر ممنوعه افراد مسن زندگی می‌کردند چرا که خورشید در مغرب غروب می‌کند و نشانه‌گذر عمر افراد مسن محسوب می‌شود.

در کنار کاخ‌های اصلی هیچ درختی وجود ندارد، چرا که درخت‌ها وقتی بزرگ می‌شوند ارتفاعشان از تالار امپراطور بیشتر می‌شود و امپراطوران نمی‌توانستند موجود زنده‌ای را بلند‌تر از خود (آن‌هم در کاخ سلطنتی) تحمل کنند. از طرف دیگر درخت برای امپراطوران چین نماینده چوبه‌دار بوده است و امپراطور دوست نداشت چیزهای ناراحت کننده جلوی چشمش باشد.

Forbidden Palace Museum(北京故宮2), Beijing

برای اینکه امپراطور بیشتر احساس امنیت کند و کسی به فکر تونل حفر کردن به شهر ممنوعه نیفتد، زمین محوطه شهر ممنوعه دارای ۱۵ لایه ملات است. هفت لایه اول روی هم قرار گرفته و هشت لایه بعدی با زاویه نسبت به لایه‌های اول قرار گرفته اند و تقریبا غیرقابل نفوذ بوده است.

در فرهنگ باستانی چین، امپراطور پسر آسمانی اژدها محسوب می‌شد. بر اساس افسانه‌ها اژدها (Dragon) و سیمرغ یا عنقا (Phoenix) برای مردم چین مقدس هستند. بنابراین اژدها اولین حیوانی است که در این ردیف‌ها قرار دارد و بعد از آن سیمرغ قرار می‌گیرد. حیوانات دیگر که همه فرزندان اژدها و سیمرغ محسوب می‌شوند، در جلوی آن‌ها قرار می‌گیرند.

تعداد قصرها و اتاق‌ها در شهر ممنوعه بسیار زیاد است. به اعتقاد پیشینیان، اقامتگاه امپراطوران آسمانی دارای ۱۰ هزار اتاق است و امپراطورانی که پسر امپراطور آسمانی دانسته می‌شدند نباید تعداد اتاق‌ها‌یشان از شمار اتاق‌های امپراطور آسمانی تجاوز کند. برخی از کاخ‌های این مجموعه در گذر زمان دستخوش آتش سوزی شده یا تخریب شده‌اند که مجددا ساخته شده یا مرمت شدند.

چرا شهر ممنوعه، ممنوعه بود؟

در گذشته تنها پادشاهان و خانواده‌های‌ آن‌ها جزو طبقه اعیان و اشراف جامعه به حساب می‌آمدند بنابراین تنها این افراد بودند که اجازه ورود به شهر ممنوعه را داشتند. اما اکنون در این شهر و قصر و موزه آن به روی همه توریست‌ها باز است و همه می‌توانند از موزه آن و جواهرات سلطنتی‌اش دیدن کنند. نقاشی‌های باشکوه و معماری زیبا و سالن‌های مجلل آن قطعا رضایت‌خاطر و تعجب شهرنشیان امروزی را به خود بر می‌انگیزد.

هنور هم این حس ممنوعه بودن در سراسر شهر حس می‌شود. شکل دیوارهای آن طوری است که دل مهاجمان را می‌لرزاند و هیچکس جرات بالارفتن از آن را ندارد. رنگ زرد سمبل خانواده‌های اشرافی چین است بنابراین هنگام ورود به شهر، زرد بیش از هر رنگ دیگری به چشم می‌خورد حتی دیوارها و آجرهای به کار رفته در کف آن هم زردرنگ هستند.

معماری شهر ممنوعه 

طراحی شهر ممنوعه از نمای کلی تا ریزترین جزییاتش طوری انجام شده که بازتابی از مقاصد فلسفی و مذهبی و نمادی از عظمت و قدرت امپراطور باشد. مانند رنگ زرد: رنگ امپراطور است که تقریبا در تمامی سقف‌ها از آن استفاده شده است.

این شهر طوری ساخته شده که مرکز آن محصور به دیوار پکن باشد و در داخل مجموعه دیوار کشیده بزرگ‌تری به نام شهر امپراطوری قرار داشت. رنگ‌های عمده در شهر ممنوعه زرد و قرمز هستند. رنگ زرد نشانه امپراطور است و رنگ قرمز نشانه شادی، طراوت و خوشبختی به حساب می‌آید.

The northwest corner tower of the Forbidden City beijing

دورتادور شهر ممنوعه خندقی به طول ۳۸۰۰ متر و به عرض ۵۲ متر جهت حفاظت از امپراطور حفاری شده است. طول دیوار محیطی شهر ممنوعه ۳۴۲۸ متر و ارتفاع دیوار ۱۰ متر است. مصالح به کار رفته در دیوار به گونه‌ای است که در مقابل شلیک توپ‌های قدیمی نیز مقاوم بوده است. در چهار گوشه شهر ممنوعه چهار عمارت به منظور دیده بانی و نگهبانی وجود دارد.

به گفته باستان‌شناسان، چینی‌ها تمام خرد و دانش خود را برای ساختن این قصر به کار گرفته‌اند به عنوان مثال سنگ‌ها و الوارهای به کار رفته در بنای ساختمان‌های این قصر از فنگ‌شان در اطراف پکن، آورده شده بود و برای حفاظت از آن خندق‌هایی به پهنای ۴۹ متر دورتادور ساختمان آن حفر شده بود تا از پادشاهان ساکن شهر حمایت کند.

یکی دیگر از اقدامات عجیب برای ساختن این قصر نحوه حمل سنگ‌ها به ساختمان آن است. به علت سنگینی سنگ‌ها و غیرقابل جابه‌جا بودنش چینی‌ها در اطراف جاده‌هایی که به شهر ختم می‌شد چاه‌هایی حفر کرده بودند که در فصل زمستان با ریختن آب این چاه‌ها روی جاده و سر کردن سطح آن سنگ‌های سنگین را به سمت شهر روی جاده هل می‌دادند. یکی دیگر از اقدامات جالبی که چینی‌ها برای جلوگیری از حمله مهاجمان به این قصر انجام داده‌اند، ساختارهای عجیب و غریب و نردبان شکلی است که در دیوارهای آن به کار رفته است.

در حیاط شهر ممنوعه بیش از ۳۰۰ ظرف فلزی بزرگ برای ذخیره آب وجود دارد. اکثر این ظرف‌ها از جنس آهن و برنز است و ۱۸ عدد از آن‌ها که نزدیک کاخ‌ها هستند دارای روکش آب طلا هستند. در زمستان زیر این ظرف‌ها آتش روشن می‌کردند تا آب‌های داخل آن یخ نبندد.

دیوارها ضخیم هستند و طوری طراحی شده‌اند که در برابر آتش توپخانه آن زمان مقاومت کنند. شهر ممنوعه کاملا طبق نظام تشریفاتی سلسله‌های فئودالی و اصول طبقاتی ساخته شده است. طرح کلی، وسعت، شیوه معماری، رنگ و تزیینات همه نمایانگر امتیاز خاندان سلطنتی و سلسله مراتب اشرافی است. سه قصر این مجموعه یعنی قصر «تای حه»، «قصر جون حه» و «قصر بایو حه» که توجه را بیشتر جلب می‌کنند، محل اعمال قدرت امپراطوری امپرطوران و بر پایی مراسم پرشکوه بوده است. قصر تای حه، مرکز تمامی شهر ممنوعه و تخت سلطنتی طلایی رنگ امپراطور در این قصر دیده می‌شود. این قصر دارای مجلل‌ترین معماری در شهر ممنوعه است. این قصر در شمال میدان بر سکوی مرمری سفید رنگی به مساحت ۳۰ هزار متر مربع و بلندای ۸ متر ساخته شده است. ارتفاع آن۴۰ متر است که به لحاظ ارتفاع، بلندترین بنای شهر ممنوعه است.

بر بلندی و چهارگوشه سقف‌های کاخ‌ها مجسمه حیوانات که به دنبال هم قرار گرفته‌اند، دیده می‌شود. تعداد این حیوانات همیشه یکی از اعداد فرد: سه، پنج، هفت یا نه است. عدد نه مخصوص امپراطور است و ساختمان‌های دیگر (بسته به مقام افرادی که در آن ساکن بوده اند) با تعداد حیوانات کمتری تزیین شده است. درون قصر تای حه در بالا و پایین با حدود ۱۳ هزار شکل اژدها تزیین شده است.

تعداد قصرها و اتاق‌ها در شهر ممنوعه همان‌‌طور که شاره شد، بسیار زیاد است. می‌گویند جمعا نزدیک به ۱۰ هزار اتاق در آن وجود دارد. به اعتقاد پیشنیان چینی، اقامتگاه امپراطوران آسمانی دارای ۱۰ هزار اتاق است و امپراطورانی که پسر امپراطور آسمانی دانسته می‌شدند باید خویشتن‌دار باشند و نمی‌بایست از شمار اتاق‌های امپراطور آسمانی تجاوز می‌کردند. از این رو شمار اتاق‌های شهر ممنوعه نیم اتاق کمتر از شمار اتاق‌های کاخ آسمانی است. (آن نیم‌اتاق ظاهرا تنها یک راه پله را در بر می‌گیرد) معماری مجموعه شهر ممنوعه تبلور نگرش و درایت مردم چین است.

مجموعه از نیارش بناها گرفته تا آمود هر یک از اتاق‌ها و دیوارها، سرشار از اندیشه‌های عجیب و غریب است. مثلا سکوی سفید رنگ قصر تای حه، این قصر را پر جلال‌تر کرده و در ضمن از نفود رطوبت به قصر جلوگیری می‌کند. برای زهکشی این سکو که در سه اشکوب(طبقه) است، از بیش از یک هزار مجسمه سر اژدها استفاده شده و هنگام بارش باران آب زهکشی شده از دهان اژدهاها فوران می‌کند.

از آن‌جا که ابنیه مجموعه شهر ممنوعه چوبی است، این امر ظاهرا در پیشگیری از آتش‌سوزی موثر بوده است.  طبق یادداشت‌های تاریخی، در سلسله مینگ ۱۰۰ هزار صنعتگر و یک میلیون کارگر در ساخت این مجموعه عظیم باستانی شرکت داشته‌اند. مصالح ساختمانی مصرفی از سراسر کشور حتی استان یونن در فاصله چند هزار کیلومتری تهیه شده است. اشیا و کشفیات گرانمایه‌ای درشهر ممنوعه شده و شمار آن جمعا به یک میلیون می‌رسد و یک ششم شمار کل کشفیات چین را شامل می‌شود.

 در کنار قصرهای اصلی راهروهایی جهت عبور و مرور خدمه قرار دارد. این راهروها جهت تامین مایحتاج قصر طراحی شده‌اند به طوری که بدون آنکه خدمه دیده شوند بتوانند به انواع خدمات قصرها رسیدگی کنند.

می‌توان گفت تمام دکوراسیون قصر به رنگ زرد است، تنها رنگی که در تضاد با دیگر رنگ‌ها است رنگ مشکی است که در ساختن سقف کتابخانه آن به کار رفته است. چینی‌ها معتقد بودند که مشکی نشانگر آب‌ و‌ آتش است.

دروازه «مری دان» واقع در جنوب این شهر دروازه اصلی آن به حساب می‌آید که شکلی شبیه ققنوس دارد. به همین علت نام دیگر آن را هم برج ققنوس گذاشته‌اند. پس از گذر از این دروازه وارد محوطه‌ای بسیار بزرگ می‌شویم که شش پل در آنجا قرار دارد و همگی آن‌ها از روی آب‌های رودخانه طلایی رد شده‌اند. پنج ساختمان در دروازه ورودی قرار دارد که می‌گویند بیانگر انسانیت، وظیفه شناسی، خرد، اعتماد و سعادت است.

رودخانه طلایی هم در این ناحیه بسیار زیبا تزیین شده است. سنگ‌های به کار رفته در انتهای این رودخانه سفید رنگ است. ستون‌های مرمری شکل هم در کنار این رودخانه ساخته شده است. اگر روی یکی از پل‌های این رودخانه بایستید شاهد نمای بسیار زیبایی به نام «تایهمن» خواهید بود. تایهمن هم زیباترین دروازه این شهر است که شیر های مجسمه‌ای شکل از آن حفاظت می‌کنند.

اگر به دقت به معماری معابد بودایی و قصرهای چینی نگاه کنید تفاوت چندانی میان آن‌ها نمی‌بینید. چون همگی تقریبا معماری مشابهی دارند به عنوان مثال همگی روی یک سکو ساخته شده‌اند و یا همه وزن این ساختمان ها را یک پایه بازویی شکل و ستون های چوبی تحمل می کند. از نظر فضای داخلی هم شکل تمام ساختمان‌های چینی شبیه هم است. چوب‌ها و یا سنگ‌های به کار رفته در نمای داخلی آن رنگ شده اند و دیوارها و ستون ها هم اگر کنده کاری نشده اند، به رنگ قرمز درآمده‌اند.

معماری و رنگ‌های به کار رفته در شهر ممنوعه هم درست از همین قانون تبعیت می‌کند. متاسفانه نمونه‌های بسیار زیاد و جالبی از معماری چینی‌ها بر اثر شهر‌نشینی و یا غفلت و بی‌توجهی از بین رفته است.

شهر ممنوعه اکنون یکی از عجایب دنیا به حساب می‌آید، این شهر در زمان‌های گذشته درست در مرکز پکن قدیم قرار گرفته بود اما اکنون به شکل یک موزه درآمده است که هر ساله میلیون‌ها گردشگر را به چین می‌کشاند. شاید بتوان گفت که این شهر یکی از پیچیده‌ترین و بزرگ‌ترین قصرهای پادشاهی دنیاست. اگر به کشور پهناور چین سفر کردید بازدید از شهر ممنوعه را فراموش نکنید.