شهداد، شهر عصر مفرغی کرمان از نابودی نجات یافت

«نصیر اسکندری»، سرپرست پروژه گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حرائم محوطه شهداد و استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه جیرفت با اعلام این خبر، هدف اصلی از انجام این طرح را تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه برای جلوگیری از تخریب محوطه اعلام کرد.

او با بیان اینکه نقشه توپوگرافی از این محوطه بسیار بزرگ تهیه شده است، افزود:

در این طرح علاوه بر گمانه‌زنی، یک بررسی سطحی هدفمند برای تعیین وسعت دقیق استقرار این مرکز شهری عصر مفرغی و شناخت الگوی درون استقراری آن انجام شد.

این باستان‌شناس بیان کرد که علاوه بر فعالیت‌های انجام شده مورد اشاره، به‌منظور حفاظت محوطه شهداد، آثار معماری به‌دست آمده از کاوش‌های پیشین مورد بهسازی و پاک‌سازی قرار گرفت و شن و ماسه‌های روان از داخل آثار معماری تخلیه شد.

به گفته اسکندری، در طرح گمانه‌زنی محوطه شهداد، به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حرائم درجه یک و درجه دو محوطه، ۳۰ گمانه آزمایشی مورد کاوش قرار گرفت و درمجموع ترانشه‌های کاوش شده به‌خوبی عرصه محوطه بزرگ شهداد را مشخص کرد و بر اساس آن حرائم درجه یک و درجه دو محوطه نیز تعیین شد.

سرپرست پروژه گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حرائم محوطه شهداد با اشاره به نتایج به دست آمده در این پروژه که عرصه محوطه شهداد را در حدود ۱۷۰ هکتار نشان می‌دهد، افزود: به همین دلیل می‌توان از شهداد به‌عنوان یک محوطه بزرگ نام برد.

این باستان‌شناس در ادامه مهم‌ترین عامل طبیعی و انسانی که محوطه شهداد و به‌طور کلی میراث فرهنگی پیش از تاریخ دشت لوت (شهداد) را تهدید می‌کند را «فرسایش بادی» اعلام کرد و گفت:

به‌دلیل قرارگیری شهداد در کنار بیابان لوت، باد تاثیر تخریب زیادی روی منظر فرهنگی منطقه شهداد داشته است.

به گفته او، کاوش‌های پیشین صورت گرفته در دشت شهداد نشان داده که محوطه‌های پیش از تاریخی دشت شهداد به‌دلیل فرسایش شدید بادی، حجم زیادی از نهشته‌های فرهنگی (بقایای مواد فرهنگی) خود را از دست داده‌اند و تنها کمتر از نیم‌متر از لایه‌های فرهنگی آن‌ها باقی مانده است.

اسکندری افزود: یکی از گرایش‌های باستان‌شناسی یعنی باستان‌شناسی میراث فرهنگی در خطر است و همان طور که از عنوان آن مشخص است، به میراث فرهنگی که در معرض تخریب قرار دارد می‌پردازد و استفاده از این رویکرد برای حفظ منظر فرهنگی در خطر شهداد مورد نیاز است.

سرپرست پروژه گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حرائم محوطه شهداد با بیان اینکه محوطه باستانی شهداد در دو کیلومتری شرق شهر امروزی شهداد در استان کرمان قرار دارد، افزود:

محوطه شهداد در سال ۱۳۴۶ در حین مطالعات جغرافیایی دشت لوت موسسه جغرافیایی دانشگاه تهران شناسایی شد.

به گفته او، این محوطه از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۵۵ توسط مرکز باستان‌شناسی به سرپرستی علی حاکمی به‌مدت هفت فصل کاوش شد و پس از بازنشستگی وی در سال ۱۳۵۶ هشتمین فصل کاوش شهداد زیر نظر میرعابدین کابلی انجام گرفت و در ادامه پس از انقلاب اسلامی، این باستان‌شناس به‌مدت چهار فصل دیگر کاوش‌های گسترده‌ای در محوطه شهداد انجام داد و آثار معماری جالب‌توجه ای از زیر خاک بیرون کشید.

این باستان‌شناس شهداد را محوطه‌ای بسیار بزرگ متعلق به عصر مفرغ دانست که بر اساس پراکندگی مواد فرهنگی سطحی، حدود ۲۰۰ هکتار وسعت دارد.

وی با اشاره به اینکه کاوش در گورستان محوطه شهداد منجر به شناسایی ۳۸۳ گور و بالغ بر چهار هزار اشیای تدفینی شد بیان کرد که بر اساس مطالعه داده‌های سفالی به‌دست آمده از کاوش‌ها، شهر شهداد در نیمه دوم هزاره سوم قبل از میلاد و به‌ویژه اواخر این هزاره دارای نزدیکی فرهنگ سفالی با دیگر محوطه‌های جنوب شرق ایران از دشت سیستان گرفته تا حوزه فرهنگی هلیل‌رود و حوضه رود بمپور بوده است.

سرپرست پروژه گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حرائم محوطه شهداد گفت: این مشابهت فرهنگی از رهگذر ایجاد یک شبکه ارتباطی-تجاری هم‌زمان با دوره شهرنشینی جنوب شرق ایران ناشی می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که اوج گستره و شکوفایی شهر شهداد نیز به همین دوره یعنی نیمه دوم هزاره سوم قبل از میلاد تعلق دارد.