ارسی ها اوج هنر شیشه و چوب

ارسی پنجره مشبکی است که به‌جای گشتن روی پاشنه گرد، بالا می‌رود و در محفظه‌ای که در نظر گرفته شده است، جای می‌گیرد. ارسی در اشکوب کوشک‌ها و پیشانی و رواق ساختمان‌های سردسیری بیشتر دیده می‌شود. نقش شبکه‌ای ارسی معمولا مانند پنجره و روزن‌های چوبی است. برای آشنایی با این هنر معماری که همیشه جایگاه ویژه‌ای داشته است این مقاله را دنبال کنید.

 عکس از: سایت چیدانه

ارسی سازی از هنرهایی است که رو به فراموشی گذاشته و هنرمندان ارسی‌ساز که تعداد آن‌ها از انگشتان دست تجاوز نمی‌کند، بیشتر به مرمت در و پنجره‌های قدیمی مشغول هستند، حدیث ارسی حکایت غم‌انگیز دیگری است از هنرهای سنتی این رشته مشتمل بر هنرهای چون گره‌سازی، قواره‌بری، پارچه‌بری، مشبک، درودگری، شیشه‌بری و غیره است که هرکدام نا‌گفته‌های فراوان دارند. در و پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی در عین حال که حفاظ مناسبی در برابر آفتاب گرم و تابان ایران به حساب می‌آید ، نور را در رنگ‌های متنوع و متعدد منعکس می‌کنند که این تنوع جلوه‌ای خاص به تزیینات وابسته به بنا می‌بخشد.

 ارسی خانه امیر لطیفی ، گرگان ، قاجاریه عکس از سایت : arganmemari 

قدیمی‌ترین آثار ارسی‌سازی در ایران مربوط است به عصر صفویه که در نقاط مختلف کشور و در بناهای مربوط به این عصر دیده شده است. ارسی‌سازی پس از تلفیق با هنر قواره‌بری که در عصر قاجار اتفاق می‌افتد،  اوج و عظمتی دو چندان می‌یابد. متاسفانه این‌گونه هنرها با ورود آهن رو به نابودی گذاشته و گستردگی پیشین خود را از دست داده‌اند .

باغ دولت‌آباد یزد عکس از : wikimedia

ورود در و پنجره‌های فلزی، صنایع ظریف نجاری را از میان برده و نجاران ناچار برای امرار معاش‌، زندگی نجاری خویش را رها کرده و هرچه تخته ساخته بودند، عاقبت کارگاه‌های خود را با آن تخته کردند.  این هنرمندان در منتهای دیانت و قناعت و حوصله، با کمترین امکانات (تیشه، اره، رنده و سوهان) با نیروی عقل سلیم خود زیبایی وصف ناشدنی آفریدند که قلم و زبان از توصیف آن عاجز اند. هنر نازک‌کاری (ارسی‌سازی) هنری ریزه‌کاری و نقش و نگار است که این ‏هنر از گذشته دور تابه‌حال نقش ویژه‌ای در میان افراد داشته و انتظار می‌رود، ‏که در آینده دور پررونق‌تر شده و روز‌ به‌‌روز بر زیبای آن افزوده شود.

ارسی، ارگ کریم خان زند عکس از :ویکی پدیا

کار با چوب به‌طور عمده به شش رشته نجاری، ‏نجاری نازک‌کاری، منبت‌کاری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری تقسیم می‌شود که ‏هرکدام زیبای خاص خود را دارد، یکی از رشته‌های کهن و زیبای کار با چوب‌، ‏نجاری نازک‌کاری یا اروسی‌‌سازی است.

عکس از: ویکی پدیا

در هنر اروسی‌سازی هیچ میخ و ‏چسبی به کار نمی‌رود و تمام نقش و نگار‌های آن به‌وسیله اتصالات ظریف ‏چوب (کام و زبانه) به هم وصل می‌شوند. برای این کار ابتدا طرح اولیه با ‏اطلاعاتی از هندسه و مثلثات روی کاغذ تهیه می‌شود و سپس با دقت و ظرافت ‏فراوان چوب‌ها بریده می‌شود و شیشه‌ها با مهارت خاصی کنار هم چیده می‌‏شود و تمام اتصالات با فنون زیبای نجاری به هم متصل می‌شوند. صنعت نجاری هنگامی‌ که با هنر ‏طراحی و ظرایف نازک‌کاری (ارسی سازی) تلفیق شود، حاصل آن پدیده‌ای زیبا و جذاب است ‏که اروسی یکی از این پدید‌ه‌ها است. هنر اروسی‌سازی پیوندی بین ‏نازک‌کاری چوب ، شیشه‌بری و نجاری و طراحی است .

انواع نقش‌های اروسی‏

اروسی‌ها دارای نقش‌های متعددی است که دو نوع آن بیشتر از همه در استان ‏کردستان رایج و متداول بوده است.

عکس از: ویکی پدیا ، تکیه معاون الملک،کرمانشاه 

نقش اسلیمی

همان طور که از اسم آن پیدا است نقشی است که در اکثر کشورهای اسلامی ‌رایج ‏است و خارجیان آن را به مردم مسلمان نسبت می‌دهند و نقش اصلی آن را از ‏گیاهان گرفته‌اند و در نقش‌های قالی و نقاشی‌های مختلف نیز دیده شده است .

منبع عکس: سایت darnia

 ‏‏گره‌چینی

این نقش دارای  نقوش هندسی شکل است که به مرور زمان در دنیای اسلام رایج ‏شده و در کاشی‌کاری‌ها و آجرنماها کاربرد فراوانی دارد و کل کار با هندسه و ‏مثلثات آمیخته شده است.‏ هریک از نقش‌های اصلی که شامل ‏نقش اسلیمی ‌و گره‌چینی است خود دارای نقش‌هایی فرعی است که در این ‏میان‌، نقش جقه اهمیت بیشتری از بقیه دارد .‏

نقش هندسی کاخ چهلستون قزوین عکس از سایت: arganmemari

  نقش جقه

جقه به‌معنای درخت سرو است که مظهر آزادی است و شکل تقریبی آن را به ‏صورت درخت سرو فرض می‌کنند و سر نقش به‌صورت خمیده است و بدین ‏معناست که مرد آزاده و آزاد فقط در مقابل معبود سر تسلیم فرود می‌آورد.

کارکرد سطح مشبک پنجره های ارسی

تامین نور فضای درونی در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی کاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما ایجاد زیبایی در نمای ساختمان حفظ حریم و محرویت فضای بیرون دور کردن حشرات مزاحم (شیشه های رنگی پنجره های ارسی)  با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاق‌های دارای پنجره‌های ارسی می‌شوند .

عکس از: ویکی مدیا

اثرات و دلایل استفاده از پنجره‌های ارسی

  نور 

این نوع پنجره‌ها باعث می‌شوند نور خورشید به‌اندازه کافی وارد فضای اتاق شود، نه کمتر نه بیشتر .

روان‌شناسی رنگ‌ها 

از نظر روان‌شناسی رنگ‌های مختلف این شیشه‌ها و ایجاد نورهای هم رنگشان روی انسان تاثیرات مختلفی می‌گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تاثیر را خنثی می‌کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می‌کند. بیشتر رنگ‌های استفاده شده در شیشه‌های ارسی رنگ‌های لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هرکدام به‌تنهایی یک تاثیر روان‌شناختی مجزایی دارند .

عکس از فرزاد منتی

 زیبایی 

سطح پنجره‌های ارسی را با استفاده از انواع نقش‌های گوناگون گره‌سازی و با شیشه‌های رنگین و ساده می‌آراستند و ترکیب‌های بدیعی پدید می‌آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه‌های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می‌شود .

نقش هندسی در ارسی

ناپسند دانستن تقلید از نقش‌ها و صورت‌های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنرهای تصویری و تجسمی به‌تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنر‌های تحت‌تاثیر مبانی فکری اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد. به همین جهت هنرمندان به ترکیب‌های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند.

مسجد نصیر الملک عکس از: ویکی پدیا

 محرمیت

  از آنجایی که معماری ما دارای خاصیت درون‌گرایی است ، از این جهت تمامیت اجزا در پی درون‌گرایی را خواهند داشت. پنجره‌های ارسی همچنین باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می‌شود .

عمارت مسعودیه عکس از: محمد هیئتیان

 خواص صوتی

 اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند، جابه‌جایی صوتی ایجاد می‌کند و در این جابه‌جایی تابع قوانین علم آکوستیک است. فرم‌های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند و از کاربرد صوتی شش وجهی در طبیعت می‌توان کندوی زنبور عسل را مثال آورد که دقیقا عمل انتقال صوت یا رزونانس را انجام خواهد داشت.

عکس کاوراز: سایت niavaranmu، ارسی کاخ صاحبقرانیه